از مسائل اساسی زبان دین، بررسی وجه معناداری و گستره معرفت‌بخشی متن مقدّس است. در این ساحت، ملاصدرا ابتدا در قوس نزول، به تطبیق میان «معرفت»، «کلام» و «وجود» می‌پردازد تا از تطابق این سه، برای تبیین فلسفی نحوه تجلّی یافتن حقایقِ وحیانی در قالب الفاظ متن مقدّس بهره ببرد و در قوس صعود، فرایندی را برای فهم متن مقدّس ارائه داده است که بازسازی آن، الگوی هرمنوتیک انتولوژیک وی را شکل می‌دهد. مسئله اصلی این ...

در یک نگاه، دلایل وجوب امامت به نقلی و عقلی تقسیم می‌شود و در میان دلایل عقلی نیز برخی اهمیت بیشتری دارد. حکم عقل به لزوم هدایت مردم، تبیین و حفظ دین، و دوام لطف الاهی از آن جمله‌اند. در تحقیق پیش رو می‌کوشیم، بعد از تقریر کلامی این براهین به طور مختصر، مبانی عرفانی این براهین تبیین شود. بر اساس نگرش عرفانی، اصولاً مسئله امامت و ضرورت وجود امام، مسئله‌ای بالذات عرفانی است و حتی تبیین فلسفی آن نی...

عشق از دیدگاه ابن‌عربی، عارف بزرگ اسلامی، از اسرار الاهی است و همچنان‌که قلم تاب نوشتن از عشق را ندارد، حد و تعریف منطقی هم قادر به تحلیل چیستی عشق نیستند. هرکس عشق را تعریف کند در واقع آن را نشناخته است. کسی می‌تواند عشق را بیابد که جرعه‌ای از این جام نوشیده باشد. نزد ابن‌عربی مقام عشق بس شریف است، چرا‌که اصل و اساس هستی و انگیزه‌ی تجلیات جمال مطلق و گوهر هستی انسان، کامل‌ترین آینه‌دار جمال رب...

مقالۀ حاضر در یک فرایند جریان‏شناسانه، حکمت متعالیة صدرالمتألهین را مورد مداقه قرار داده و عقل کلی را که همان نور انسان کامل است به‏ عنوان صادر اول و مبدأ فیضان عقول در مراتب تشکیکی معرفی کرده است؛ عقلی که در قوس نزولی‌اش مرحله به مرحله از وحدتِ وساطت جمعیه به طرف کثرات تا عقل بالقوه پیش می‌رود و سپس در سیر صعودی از عقل بالقوه به سوی عقل مستفاد و بالفعل رجوع می‌کند و دیگر بار در وحدت جمعیة الهیه...

نزول قرآن در ماه رمضان، حاکی از آغاز نزول تدریجی آن بوده و پیامبر (صلی الله علیه وآله و سلّم) در بیست و هفتم رجب ـ بدون اینکه بر ایشان وحی قرآنی نازل شده باشدـ مبعوث شده اند و سپس مدتی بعد در ماه رمضان، قرآن نازل شده است. به علاوه پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) قبل از نزول قرآن، از محتوای کلی وحی باخبر بودند، اما نه به علت وجود نزول دفعی قرآن، بلکه بدان دلیل که به ایشان علمی لدنّی ـ اعم از قر...

این جستار با دغدغة روشمندی در استنباط از نصوص دینی بالاخص قرآن کریم در فرآیند تولید علوم انسانی اسلامی، و تاکید بر احتیاط تمام در استفاده از اندیشه­های علوم انسانی رایج در تفسیر آیات و روایات خصوصاً دقت در عقبة معرفتی گزاره­های برآمده از متون علوم انسانی، به نقد کتاب «هم­شناسی فرهنگی؛ الگوی قرآنی ارتباطات میان­فرهنگی» از حیث محتوایی (تفسیری و ارتباط­شناختی) پرداخته است. کتاب یا...

بحث از مسائل بنیادی جنسیت و احکام مرتبط با آن می‌تواند عالمان دین‌پژوه را در یافتن درکی عمیق‌تر و تحلیلی صحیح‌تر از حقیقت آموزه‌های دینی یاری رساند. مسئلة حجاب در آموزه‌های اسلامی از ابعاد و اضلاع مختلفی کاویده شده است. در این نوشتار، حقیقت ملکوتی حجاب در ساختار اسمای الهی تحلیل شده است. روی‌آورد مقاله درون‌دینی و به لحاظ گونه‌شناسی تبیینی است. پس از بررسی اجمالی ساختار اسمای الهی و رابطة آن ب...

شفاعت از مباحث تفسیری - کلامی است که آیات قرآنی سبب طرح آن در میان متفکران اسلامی گردیده است. مباحث مربوط به شفاعت را می توان به دو دسته کلی شفاعت کنندگان و شفاعت شوندگان تقسیم نمود. اشاعره و معتزله پیامبر اسلام(ص) را شفاعت کننده می دانند و در مورد سایر شافیان نظریه خاصی ارائه ننموده اند. در مقابل، ملاصدرا موجودات متقدم در قوس نزول(مجردات عقلی) و صعود(انسانهای کامل) را به دلیل واسطه فیض بودن، ش...

صدرالمتألهین شیرازی، معمار و طراح حکمت متعالیه، ازجمله فلاسفه‌ای است که بیش از دیگران به تبیین و تحلیل مفاهیم دینی اهتمام داشته است. علم غیب از مفاهیم کلیدی در منظومه اعتقادی مسلمین است. ملاصدرا تنها فیلسوفی است که به این مسئله مهم نگاه ویژه نموده، با مبانی و استدلال‌های فیلسوفان گذشته و با تکیه بر اصول مستدل مکتب فلسفی خویش مانند اصالت وجود، حرکت جوهری، وجود ذهنی، اتحاد عاقل و معقول، قوس نزول ...

سؤال اصلی تحقیق حاضر چگونگی مفهوم و مصداق عالم ذرّ (مفاد آی? 172 سور? اعراف) از نگاه تفسیری و فلسفی دو فیلسوف حکمت متعالیه، ملّاصدرا و علّامه طباطبایی، است. در این جستار، به روش توصیفی ـ تحلیلی، پس از طرح دو محور، «هستی شناسی عالم ذرّ» و «وجودشناسی معرفت»، و ذکر مبانی فلسفی آن دو متفکر، چنین نتیجه گیری شده است که از منظر صدرا نفس یا روح قبل از تعلّق اش به بدن در عالم عقول یا در عالم علم الاهی از وحد...