پیروزی انقلاب مشروطیت در عهد مظفرالدین شاه قاجار یکی از بزرگ ترین تحولات سیاسی و مذهبی تاریخ معاصر ایران به شمار می رود که طی آن، روحانیون شیعه، با ورود جدی به این نهضت، دورۀ نوینی از طرح نظریات مختلف دربارۀ ساختار سیاسی مشروطه را، با بهره گیری از میراث فقه سیاسی شیعه، به وجود آوردند. در این میان، گروهی از روحانیون، با طرح مسئلۀ مشروطۀ مشروعه کوشیدند برای حفظ پیوند جامعۀ مسلمانان ایران با آیین ...

تحدید قدرت دولت و به‌تبع آن حفظ حقوق و آزادی‌های شهروندان، از دغدغه‌های مهم حقوق عمومی به‌ویژه حقوق اساسی و حقوق اداری است. در همین زمینه تأسیس نظارت قضایی بر اعمال دولت به‌مثابۀ یکی از سازوکارهای جلوگیری از خودسری آن در نظام‌های حقوقی پا به عرصۀ گذاشته است. علی‌رغم این دغدغه، نظام‌های حقوقی مختلف از جمله نظام حقوقی مشروطه و جمهوری اسلامی ایران برخی از اعمال دولت را بنا به دلایلی از شمول نظارت ...

تحول مفهوم دولت در ایران معاصر از دولت استبدادی به دولت مشروطه، پس از آن به دیکتاتوری سلطنتی و سپس به جمهوری اسلامی (مردم سالاری دینی) توسط نظریه پرداز این تئوری، امام خمینی ختم شد. مقاله حاضر به این سؤال پاسخ می دهد که دولت مطلوب امام(ره) براساس نظریات دولت، به لحاظ «مفهوم» (ارگانیکی و مکانیکی)، «ساختار» (حداکثری و حداقلی)، و «نظریه» (تبیینی و تجویزی)، چه نوع دولتی است. در جواب به این سؤال، سؤ...

چکیده اندیشمند شهید سید محمد باقر صدر بر مبنای باور به توحید، عدل و کرامت انسان، سه اصل حاکمیت مطلقۀ خداوند بر جهان، آزادی انسان و در نتیجه ضرورت تدبیر سرنوشت جمعی انسان به دست خودش را استنتاج می‌کند. اما نتیجۀ پذیرش این سه اصل، باور به خلافت و جانشینی انسان در زمین از سوی خدا ست، که بعد سیاسی آن از طریق تشکیل «دولت» در جامعۀ بشری به عنوان ضرورتی انکارناپذیر صورت می‌گیرد. بر این مبنا پرسش اصلی ...

در مقالۀ حاضر، با توسل به نظریۀ بسیج منابع چارلز تیلی، به شناسایی فرآیند بسیج در دو انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی ایران پرداخته‎ شده‎است. در واقع، پرسش اصلی پژوهش آن است که بسیج منابع در دو انقلاب مشروطه و اسلامی، بر اساس الگوی نظری چارلز تیلی چگونه صورت‎‎گرفته‎است؟ روش پژوهش تاریخی ـ مقایسه‎ای و همچنین روش تحلیل اسنادی است. بر پایۀ پرسش‎‎های مستخرج از مدل نظری مورد استفاده، تفاوت‎ها و تشابهات ...

منطقه ¬¬¬¬ی آذربایجان در تکوین اندیشه های روشنفکری و انقلابی پیش از مشروطه و هم چنین در پیروزی انقلاب مشروطه نقش تاریخی داشته است . تبریز مهم ترین شهر آذربایجان محسوب می شد که مقر ولیعهد قاجار بود ؛ بعد از تبریز ، اردبیل مهم ترین شهر آذربایجان به حساب می آمد و در انقلاب مشروطه هم سهم به سزایی داشت و مجاورت اردبیل به تبریز و رشت در تحولات آن تاثیر داشته است . مهم ترین اتفاقی که در اردبیل در اوای...

در متون تاریخی ابهام هایی در مورد نقش انگلستان در شکل گیری جنبش مشروطه ایران وجود دارد. این مسئله به شکل این پرسش که «چرا قدرت های اروپایی در جنبش های اجتماعی ایران مداخله کرده اند؟» مطرح شده فرضیه پژوهشی این است که «مداخله قدرت های اروپایی در عرصه سیاسی کشورهای دیگر در چارچوب منافع ملی آنها در نظام بین المللی قابل توجیه است و همسویی آنها با با بازیگران داخلی تابعی است از متغیر منافع مذکور.» رو...

بعد از اعتراض شدید مردم ایران به انحصار تنباکوی ایران به وسیله شرکت انگلیسی تالبوت و لغو امتیاز یاد شده در سال 1892م/1309ق، تنباکوی ایران به توسط دو شرکت خارجی خریداری و به خارج از کشور صادر می گشت. بخش عمده تنباکوی ایران توسط «کمپانی انحصار ادخال تنباکو در خاک عثمانی» به کشور عثمانی صادر می شد. در سال 1894 میلادی/1312 قمری دولت ایران انحصار صادرات تنباکو به مصر را به یک تبعه این کشور به نام خل...

پرداخت مواجب موروثی یکی از مسائل مهم ایران عصر قاجار بود، چراکه سهم زیادی از بودجۀ حکومت صرف پرداخت مواجبی می‌شد که بخشی از آن به صورت موروثی به مواجب‌بگیران رسیده بود و آنها در ازای دریافت مواجب، هیچ خدمتی به دولت نمی‌کردند. پرداخت این نوع مواجب که در منابع عصر قاجار از آن با عنوان مواجب موروثی، مواجب متوفی، مستمری یا وظیفه یاد شده است، از آغاز حکومت قاجاران تا پایان سلطنت مظفرالدین شاه، بر اس...

بررسی نسبت میان حاکمیت قانون و حاکمیت شرع، همواره از مسائل بحث‌برانگیز و قابل تأمل محسوب می‌شده است. این امر به ویژه در انقلاب مشروطه که حاصل ائتلاف نیروهای مذهبی و نوگرا است، بیشتر خودنمایی می‌کند. نیروهای مذهبی با انگیزه‌هایی همچون نیل به نظام حکومتی مطلوب در جهت اجرای احکام شریعت و قطع دخالت و سیطره اجانب از این سرزمین از نهضت مشروطه حمایت می‌کردند در حالی که نوگرایان برای تحقق ایده‌هایی همچ...