انسان دارای حقیقتی استکمالی و مقام لایقفی است، اما این موضوع که از نظر ملاصدرا، منازل انسان در سیر استکمالی چیست؟ و انسان برای وصول به مراتب کمال، چه منازلی را از سر می­گذراند، مسألۀ مورد تحقیق در این نوشتار است. هستی دارای مراتب طبیعی، مثالی و عقلی بوده و انسان به تبع آن دارای مراتب وجودی حسی، خیالی و عقلی است. انسان از مقام جسمانی با استمداد از عقل نظری و عملی و بهره­گیری از جذبۀ ربانی عبور م...

فضیلت حکمت یکی از فضائل چهارگانه اصلی در اخلاق فلسفی اسلامی است. حکمت فضیلت قوه عاقله انسان است و بر اساس تقسیم قوه عاقله، به عقل نظری و عملی، به حکمت نظری و حکمت عملی تقسیم می شود. در آثار همه فیلسوفان اسلامی سعادت انسان صراحتاً با کمال قوه نظری و عملی، ارتباط پیدا می کند. ارسطو سعادتمند را کسی می داند که فعالیتش مطابق بهترین فضیلت باشد. فلاسفه، عقل را به عنوان یکی از قوای نفس ناطقه انسانی...

بزرگ ترین دشمن سعادت و رستگاری آدمی نفس خودبین و هوس مدار اوست. این مرتبه از نفس زمینه را برای راه یابی اخلاق ناپسند به عرصة وجود انسان فراهم می کند؛ اگر آدمی با این مرتبه از نفس مبارزه کند، می تواند خویشتن اصلی خود را پیدا کند و به مرتبة بالاتری نائل آید. از این رو، مجاهده با نفس و کنار زدن هواهای نفسانی موجب به بار نشستن اخلاق و شکوفا شدن آن در وجود آدمی می شود. در عین حال، تنوع و کثرت جلوه ه...

انسان به عنوان اشرف مخلوقات دارای نفس ناطقه است و نفس ناطقه انسان دارای دو قوّه عالمه و عامله است. قوّه عالمه عقل نظری نامیده می‌شود که ناظر به رابطه نفس و عقل فعّال است و قوّه عامله عقل عملی نامیده می‌شود که ناظر به رابطه نفس و بدن است. اما در بین فیلسوفان اسلامی‌تعبیر و تفسیر واحدی راجع به عقل نظری و عملی وجود ندارد. در این نوشتار ابتدا می‌کوشیم که واژه عقل را از منظر معنا‌شناسی بررسی کنیم و با ا...

بدون تردید محمّد عبده یکی از برجسته‏ترین مفسّران اصلاح‏گرای اهل سنت در سده معاصر به‏شمار می‏آید. نوگرایی و خردگرایی به‏عنوان مهم‏ترین شاخصه‏های اندیشه اصلاحی عبده، در آثار وی ظهور و بروز دارد. او با تمایلات علم‏گرایانه و روش عقلی تجربی به تبیین مسائل کلامی، اجتماعی و تربیتی می‏پردازد. این پژوهش بر مبنای بررسی و تحلیل محتوای آثار و اندیشه‏های عبده در صدد پاسخ به این پرسش است که آیا می‏توان او را ن...

ابن سینا نظریه آراء محموده خویش را بر پایه تقسیم مبادی اقیسه و دقت در تداخل بین آنها، شناخت قوای انسان با تأکید بر عقل عملی و ارتباط های سه گانه آن با عقل نظری، بدن و نفوس اجرام سماوی و بررسی نقش آن در تولید مشهورات، و نیز روش شناسی در صناعت جدل به ویژه در مقایسه با برهان و توجه به جایگاه شهرت در فن جدل استوار ساخته است. آراء محموده از نظر ابن سینا مشهورات مطلقه ای هستند مانند «عدل خوب است» که ...

  ارسطو نوس را در تحلیلات ثانوی به عنوان ملکه معرفتی و دانش علمی برهان­ناپذیر معرفی می­کند. کارکرد این ملکه معرفتی دریافت اصل­های دانش و اموری است که همه دانش­ها بر آن استوارند. نوس در درباره نفس به عنوانِ ویژگی انسانی شناخته شده است؛ آن ویژگی در ما که نفس به واسطه آن می‌شناسد و حکم می­کند. نوس از نظر ارسطو واجد تقسیم­هایی است: عملی و نظری، منفعل و سازنده. نوس منفعل پیش از...

مقاله حاضر به بررسی نظریه مولوی درباره عقل می پردازد. وی عقل را دارای انواع مختلف می داند و برای هر کدام کارکرد خاص تعریف می کند. عقل جزئی به مصلحت اندیشی معروف است و چندان با عشق سرسازگاری ندارد اما عقل کلی آدمی را از قید بندگی می رهاند و به مراتب عالی کمال می رساند.در این مقاله با استناد به اشعار مولوی علاوه بر توضیح مراتب عقل، به تقابل برخی از مراتب آن با عشق هم پرداخته شده است.

فلاسفه و حکمای اخلاق در مقام تعریف حکمت عملی بر " مصالح اعمال و افعال" تکیه کرده و سه باب تهذیب اخلاق ، تدبیر منزل و سیاست مدن را عمدتاً در قالب های فلسفی – کلامی عرضه نموده اند. دیگر اندیشمندان بویژه شعرا و نویسندگان ایرانی – اسلامی مفاهیم اخلاقی ، حکمی را در قالب کلام شیوای شعر و نثر فارسی ارائه کرده اند. در این مقاله کوشش گردیده که با توجه به جایگاه مقبول ادب و هنر در جامعه ایرانی و ب...