تمایز روح و نفس در قرآن و روایات به ندرت مورد توجه اذهان قرار گرفته است؛ و عمدتاً به عنوان دو کلمه مترادف در مصداق حقیقت انسان نگریسته می شود. لذا نوشتار حاضر، مقوله نفس و روح را در سه حیطه لغت، قرآن و روایات مورد تحقیق و بررسی قرار داده است و در هر بخش با استقصای نمونه های آن دو، کاربرد و مصادیقشان را معین ساخته. در این مقال با استناد به وجوه و دلایل قرآنی و روایی و نیز بیانات لغویان و علمای تف...

برجسته ترین وجه اعجاز کلام الهی ، جنبه فصاحت و بلاغت فوق العاده آن است . واژه گزینی آن شگفت انگیز است و ظرافت های بیشمار آن بسی عجیب. در همین راستا از دیرباز مبحث ترادف وعدم ترادف در قرآن که در ارتباطی تنگاتنگ با الفاظ زیبای قرآن قرار دارد ، بیان و بنیان و اندیشه متفکران عرصه علوم قرآن را به تکاپو واداشته است تا بدانجا که نظرات مختلفی را در این خصوص ابراز کرده اند. اما حق آنست که هیچ یک از واژه...

یکی از موضوعات قابل بررسی در بحث اشتراک لفظی در زبان عربی، کلماتی هستند که بر دو معنای متضاد دلالت دارند. برخی محققان از قدما و متاخران از وجود این کلمات در زبان عربی دفاع کرده­ و برخی دیگر در صدد انکار یا محدود نمودن دایره آن­ها برآمده­اند. از آنجا که وجود چنین کلماتی در قرآن کریم به جهت اشتمال بر دو معنای متضاد می­تواند موجب برداشت­های متفاوتی از آیه گردد، توجه به نقش تفسیری آن­ها و رویکرد مف...

اضداد یکی از انواع روابط معنایی بین الفاظ و از مباحث لغوی است که در متون تفسیری و در ذیل مباحث ادبی مورد توجه مفسران قرار گرفته است. این مقاله بر آن است که پدیدة اضداد در تفسیر مجمع¬البیان و روض¬الجنان را، بنا به جایگاه ویژة مباحث لغوی در این دو تفسیر، مورد کندوکاو قرار دهد. از این رو با نگاهی به پیشینة اضداد و اشاره به دیدگاه¬های موافقان و مخالفان، اضداد در علوم قرآن و جایگاهش در مجمع¬البیان و...

در این نوشتار ضمن ریشه‌شناسی واژه "جهل"، مشتقّات آن در قرآن بررسی شده و سیر تطوّر، وجوه معنایی و چگونگی استعمال آن‌ها در مقابل حلم، عقل، اسلام و نیز حوزه معنایی آن‌ها و ارتباط‌شان با واژگان مترادف، متقابل و مجاور با معنای اصلی، بر محور جانشینی یا هم‌نشینی، تبیین و تشریح گردیده است. بدین‌منظور، مطالب در دو قسمت «معناشناسی تاریخی» و «معناشناسی توصیفی»، با استفاده از روش «توصیفی- تحلیلی» بیان شده اس...

با تحلیل و بررسی دلالت معنایی واژگان مترادف و قریب المعنی در قرآن کریم، روشن می‌شود که میان کاربرد این واژگان و بافت معنایی آن‌ها هماهنگی و پیوند عمیقی نهفته است؛ بطوریکه در ساختار زبانی قرآن کریم، هر واژه‌ای بار معنایی خاص خود را داشته و معنا و مفهوم آن در مقایسه با سایر واژگان قریب المعنی متفاوت است، لذا با توجه به اهمیت موضوع بر آن شدیم تا برای پی بردن به تفاوت‌های دلالی این الفاظ، معنای لغو...

اضداد لغوی کلماتی هستند از نوع مشترک لفظی که دو معنی متقابل دارند . این الفاظ ابتدا در مقابل یک قدرجامع و مفهوم مشترک وضع شده و بعد به مناسبت وجود آن وجه مشترک درهر دو معنی متقابل استعمال شده است . در این پایان نامه ویژگی ممتاز این گونه واژه ها در آیات قرآن کریم بررسی شده است .

در این نوشتار ضمن ریشه‌شناسی واژه "جهل"، مشتقّات آن در قرآن بررسی شده و سیر تطوّر، وجوه معنایی و چگونگی استعمال آن‌ها در مقابل حلم، عقل، اسلام و نیز حوزه معنایی آن‌ها و ارتباط‌شان با واژگان مترادف، متقابل و مجاور با معنای اصلی، بر محور جانشینی یا هم‌نشینی، تبیین و تشریح گردیده است. بدین‌منظور، مطالب در دو قسمت «معناشناسی تاریخی» و «معناشناسی توصیفی»، با استفاده از روش «توصیفی- تحلیلی» بیان شده اس...

قرآن کریم معجزه پاینده رسول اکرم صلی الله علیه و آله است و برجسته ترین وجه اعجاز آن، اعجار بیانی و فصاحت و بلاغت بی نظیر آن است . واژه گزینی قرآن بی بدیل و شگفت انگیز است و ظرافتهای آن عجیب . با این همه واژه های ترادف نمای قرآن تامل برانگیز است که بحثی به عنوان وجود یا عدم ترادف را در قرآن پدید آورده است ، مبحثی که از دیرباز بیان و بنان عالمان زبان عربی را به خود مشغول داشته، آرا مختلفی را در ا...

 بازخوانى دیدگاه‌هاى گوناگون درباره معنى حسن و قبح و شرح و توضیح نگاه قرآن است.  نویسنده معنى‌شناسى حسن و قبح را در هفت محور با عناوین: کمال و نقص، سازگارى و ناسازگارى با هدف، هماهنگى و ناهماهنگى با طبع، تفسیر حسن و قبح به مدح و ذم و معنایى جامع و در برگیرنده همه نظریه‌ها، مطابقت و عدم مطابقت فعل با قانون و استحقاق مدح و ذم برخاسته از امر و نهى شرعى، به بحث و بررسى مى‌نشیند و تمامى تعاریف را ب...