تطور و تحول دلالی واژه‌ها، از عوامل اصلی پیدایش غریب‌الحدیث و ایجاد اختلاف در معنا و مقصود حدیث در بین دانشمندان است؛ به این معنا که برخی واژه‌ها به مرور زمان معنای اولیه خود را از دست داده و در معنای جدیدی استعمال شده‌اند. غفلت از این نکته و تبیین حدیث بر اساس معنای متحول شده، باعث شده است که راویان حدیث و مفسران، در برخی موارد از معنای اولیه که مقصود متکلم بوده است، دور شوند. پرسش اساسی این ا...

منابع رجالی، برخی از اصحاب ائمه:را با توصیفات نیکویی مانند «فقیه» ستوده‌اند. با نیم نگاهی به میراث حدیثی امامیه، در‌می‌یابیم که این افراد به‌رغم تلاش‌های فقهی در کنار شخصیت‌هایی مانند هشامَین، تلاش کلامی نیز داشتند. این مقاله با گذری به ژرفای تاریخ تفکر امامیه بر آن است تا فعالیت اعتقادی این گروه را کاویده و نشان دهد که اینان متکلم نیز بودند. آغاز فعالیت‌های این افراد از مدرسه کوفه و تداوم آن تا...

از جملۀ دیدگاهها در تبیین رابطۀ میان امر خدا و فعل انسان، نظریۀ تکلیف است. بر پایۀ این دیدگاه، مشخصۀ بارز آموزه‌های دینی تکلیفی بودن آنهاست؛ این که انسانها به خاطر برخورداری از عقل، از جانب خداوند ملزم به انجام دادن یا ترک مجموعه‌ای از افعال شده‌اند. نظریۀ تکلیف تا بدانجا در فرهنگ اسلامی پذیرفته شده که مکلف بودن بندگان از اصول موضوعۀ علم فقه به شمار آمده است؛ چنان که حتی در تعریف علم فقه، موضوع...

تجرد نفس از مباحث مهم در فلسفه و کلام اسلامی است. سید مرتضی و علامه حلی، دو متکلم برجسته شیعه، درباره ماهیت نفس دیدگاه متفاوتی دارند. سید مرتضی تجرد نفس را انکار کرده و قول به جوهر بسیط بودن نفس را باطل خوانده است. مهم‌ترین دلیل او پیوستگی و وابستگی اعمال فکری و عقلی به امور بدنی است. ا...

علم کلام با توجه به ماهیت پویا و متحول خود، تحولات زیادی را تجربه کرده است. کلام فلسفی به عنوان سبک خاص این علم، یکی از این دگرگونی هاست که در دوران خواجه نصیرالدین طوسی به بلوغ خود رسید. کلام فلسفی ، رهیافتی خاص در علم کلام است که در آن متکلم با پذیرش پیش فرض ها و مبانی دین خاص ، از استدلال عقلی و فلسفی جهت تحقق اهداف علم کلام بهره می برد. هرچند آغازگر این روش در علم کلام را معتزله دانسته ان...

چکیده به رغم اینکه در سال های اخیر، متن قرآن در چارچوب رویکردهای مختلف زبان شناسی مطالعه شده توجه به بافت قرآن و مقولات آن از نظرها پنهان مانده است. این درحالی است که تحلیل بافتی متن بسیاری از ویژگی های نحوی، معنایی و سبکی آن را توجیه می نماید. هدف این تحقیق بررسی مقولات بافتی سرگذشت موسی(ع) در سوره ی طه می باشد و تلاش شده است با شناخت ویژگی های بافتی آن سبک روایتی سرگذشت مشخص گردد. رویک...

چکیده پایان نامه ی پیش رو به «بررسی نظریه ی امامت عضدالدین ایجی و میرسیدشریف جرجانی و نقد آن در نگاه استاد جوادی آملی» می پردازد. به عقیده ی ایجی و جرجانی امامت مقامی دنیایی است و کسی که به آن مقام نائل می شود به قهر و غلبه، به انقیاد و رغبت، یا به حکم شورا و یا به حکم وصیت و ولایت عهدی بر مردم و کشور تسلط پیدا می کند. از این رو، مرتبه امامت را پایین آورده و آن را جز فروع وابسته به افعال مکل...

چکیده یکی از قرائنی که در فهم آیات قرآن کریم و پی­بردن به مقصود خداوند نقش دارد، قرینه سیاق یا دلالت سیاق است. برخی اهمیت آن را تا حدی می­دانند که گفته­اند دلالت سیاق از بزرگ­ترین قراینی است که بر مراد متکلم دلالت دارد؛ هر که آن را نادیده انگارد، در دیدگاه خود گرفتار خطا خواهد شد. با این حال در تعریف و حدود و شرایط قرینه سیاق در علومی که بایسته طرح این موضوع در آن علوم است، به صورت روشن نقد و ب...

میر­شمس­الدّین فقیر عبّاسی دهلوی، نامور به شمس­الدّین ناظم، عربی دان، فقیه، متکلم، محدّث، صوفی و فاضل سده­ی دوازدهم، زاده شده به سال 1115ﻫ.ق. در دار­الخلافه­ی شاه جهان­آباد دهلی است. او در آغاز، نام هنری مفتون را برگزیده بود.فقیر، مثنوی عاشقانه­ی  راستین واله سلطان را بر پایه­ی زندگانی دوست خویش علی­قلی­خان واله­ی داغستانی و در عشق او به دختر عمویش خدیجه ­سلطان در 3230 بیت درسال 1160 ﻫ.ق. به رشته­ی...

ابو اسحاق ابراهیم بن نوبخت از متکلم ـ فیلسوفانی است که درباره تاریخ زندگانی او اختلاف نظر بسیار است. در این مقاله، با شواهد گوناگونی نشان داده می شود که نوبختی اندیشمند معاصر سید مرتضی و ابوالحسین بصری است. همچنین تلاش می شود با مقایسه آرای او با سید مرتضی از متکلمان متقدم و نیز علامه حلّی از متکلمان متأخر، تأثیرگذاری های کلامی ایشان بر مباحث کلامی به ویژه مباحث متأخران و نیز اهمیت و جایگاه تاری...