یکی از آرایه‌های هنری در ادبیات فارسی «تقابل یا تنافی فعل» است که در ساحت زبان رخ می‌نماید و صنعتی بدیعی به شمار می‌آید. آرایه‌ی تقابل فعل اگر هنرمندانه و به صورت پیوسته همراه با آرایه‌هایی همچون لفّ و نشر و جناس، شکل بگیرد بر بلاغت و زیبایی سخن می‌افزاید. این آرایه از نظر بسامد و فراوانی که بتواند ویژگی سبکی محسوب شود یعنی از فراوانی برخوردار باشد فقط در شعر و نثر جناب سعدی و حضرت حافظ، دیده می...

از دیرباز دانشهایی چون بدیع، معانی و بیان، عروض و قافیه و... به عنوان معیارهایی برای زیبایی‌شناسی عناصر ادبی و ارزشیابی شعر و نثر فارسی و عربی به کار می‌رفته و زمینه‌ساز نوعی نقد روشمند بوده است. از این رو، امروزه ما نیز ناگزیریم که این گونه آثار علمی را به سبب اشتمال بر ابزارهای نقد ادبی با دقّت تمام بررسی کنیم. نفوذ عمیق و حضور بلامنازع زبان و ادب فارسی در شبه قاره هند منجر به پیدایش آثار گران...

این پژوهش به شیوه تطبیقی، تحلیلی و توصیفی، در پی پاسخ‌گویی به این پرسش است که «ترجمه‌های فارسیِ حسن تعابیر قرآنی، با استفاده از سطح دوم الگوی ارزیابی ترجمه گارسس- سطح نحوی واژه شناختی- چگونه ارائه شده‌است؟». ارزیابی ترجمة این تعابیر در چهار ترجمه معروف، بر پایة ترجمه‌های تحت اللفظی و تفصیلی فارسیِ الهی قمشه‌ای، معزی، آیتی و مکارم شیرازی، به ویژه درکاربرد نمونه‌های نمایانندة کبر، بخل و خواری، انجا...

کنایه یکی از مهم‌ترین و زیباترین مباحث علم بیان است که در افواه و نوشته‌های ادبی جمیع ملل، کاربرد بیشتری از مجاز و استعاره دارد؛ به همین منظور، علمای علم بلاغت در تعریف و تبیین اقسام آن در طول قرون متمادی - با وجود اختلاف نظرهایی که دارند - تلاش‌های برجسته‌ای کرده و آثار ماندگاری از خود به جا گذاشته‌اند. در این مقاله سعی بر آن است که مبدأ تاریخی کنایه از دو منظر لغوی و اصطلاحی در ادب فارسی و عر...

تمثیل در شعر فارسی کاربردی دیرینه دارد و در سبک هندی از ویژگی‌های آن است. اهل بلاغت از گذشته تا امروز در تعریف و انواع آن دیدگاه‌های متفاوت داشته‌اند. گروهی آن را تصویر از نوع تشبیه یا استعاره دانسته و عده‌ای دیگر آن را صنعت بدیعی محسوب نموده، ضرب المثل‌ها را نیز تمثیل دانسته‌اند. در این مقاله سعی شده ضمن نقل و نقد دیدگاه‌ها و تعاریف مختلف از تمثیل، تعریفی دقیق از تمثیل ارائه و انواع آن معرفی گ...

هدف این مقاله بررسی نقش انواع قافیه‌ در سیر دگرگونی‌های آوایی و تلفظ واژگان در زبان فارسی است. بدین منظور، به اشعار شاعران فارسی از قرن چهارم تا قرن هشتم و به‌بیانی دورۀ رشد و تکوین زبان فارسی پرداخته شده است. قافیه همواره از ارکان مهم و کلیدی شعر فارسی بوده است. شاعران نیز پیوسته به قافیه اندیشیده‌اند و چنانکه از برخی نقد و نظرها و آثار منتقدان بلاغت پیداست، سرودن شعر با قافیۀ دشوار را نشان مه...

صنعت التفات به معنای دگرگونی و تغییر خلافِ ظاهر در اسلوب کلام، ازجمله پرکاربردترین صنایع ادبی به کار رفته در قرآن و از ویژگی های سبکی آن به شمار می آید. دشواری کاربرد این فن سبب شده است تا آن را «شجاعات العربیه» بنامند و در ادبیات عرب پیش از قرآن، کمتر استفاده شود. از این رو کاربرد فراوان آن در قرآن با توجه به فایده های عام و خاصش، نشان دهندۀ فصاحت و بلاغت بی نظیر قرآن است؛ اما بااین وجود ‍‍، در...

با نگاهی به تاریخچه علوم بلاغی، فصلی در انتهای این تاریخچه به چشم می خورد که از رکود و جمود علم بلاغت از حدود قرن ششم تا کنون حکایت می کند؛ مقطعی درازدامن از تاریخ این علم که در آن جز شرح و تلخیص هایی که بر آثار گذشتگان نوشته شده است، تقریباً چیز دیگری مشاهده نمی شود. چنین می نماید که این پدیده یک علت اصلی داشت و آن اینکه در این دوره، بلاغت که پیش از آن به عنوان یک «فن» شناخته می شد و بر پایه ذو...

برجسته ترین ویژگی آثار منظوم و منثور فارسی که گنجینه عظیم فکر و فرهنگ ماست بهره‌مندی عارفان و شاعران بزرگ از فرهنگ غنی اسلام  و علوم و معارف آسمانی است و در این میان نهج البلاغه جایگاهی ویژه و درخور تأمل دارد. این پژوهش تلاشی است برای تبیین بهره‌گیری دو تن از مشاهیر این سرزمین از سخنان حضرت علی (ع) در نهج البلاغه. در این مقاله سعی شده است تأثیر این شاهکار بلاغت و شیوایی و مفاهیم بلند و ملکوتی آ...