کاربرد واژه «شهر» برای مدینة النبی، در عصر حاضر اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد و بر این اساس نظریه‌های گوناگونی، درباره مسائل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی «شهر مدینه» ارائه شده است. مسجد پیامبر در مرکز شهر، وجود بارو و دروازه در پیرامون آن و هم‌چنین ترجمه واژه مدینه به «شهر» این تلقی را ایجاد کرده که مدینة النبی «شهر» بوده است. نویسنده در این مقاله در صدد است تا با لایه‌برداری از رویدادهای متأ...

ژئوپلیتیک،از نظر تاریخی همواره نقش ترغیب ‌کننده‌ای برای سیاست‌مداران و راهبردپردازان داشته است؛ کشورهای مختلف با بهره‌گیری از ظرفیت‌های جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک خود،سعی در حفظ ثبات و ارتقاء جایگاه خود در مناسبات ژئوپلیتیک منطقه‌ای دارند.در بین کشورهای منطقه خلیج فارس،قطر از جمله کشورهایی است که در جریانِ تحولات منطقه‌ای،پویش‌هایی ژئوپلیتیک داشته که فراتر از واقعیتهای جغرافیای سیاسی این کشور اس...

فرش مهم ترین هنر ایرانیان از روزگار کهن تا حال حاضر بوده است. استفادۀ روزمره و کاربردی بودن آن باعث شده تا این آثار به مرور زمان از بین رفته و مدارک کمی از آن به یادگار بماند. در این میان محققین فرش سعی داشته اند با نگاهی به یافته های باستانی، آثار نگارگران و تألیفات سفرنامه نویسان، شعرا و مورخین اسلامی، خلأ تاریخی بافت فرش در شهرهای مهم ایران را پر کنند. ناحیۀ خراسان بااینکه ثبات خاصی نداشته، ...

فرایند قبض و بسط سرزمینی یکی از موضوعات مهم در جغرافیای سیاسی است که در بررسی تاریخ ایران کمتر به آن پرداخته شده است . نگرش تاریخی صرف در بررسی حکومت های ایران و تحولات سیاسی – اجتماعی آنها مانع توجه به این امر شده است . در این مقاله ضمن بررسی تاریخ پنج سلسله صفویه – افشاریه – زندیه – قاجاریه و پهلوی – الگوی حاکم بر فرایند پیوستگی و گسستگی سرزمین طی دوره های تاریخی مزبور مورد بررسی قرار گرفته ا...

در مورد سال و ماه و حکومت همزمان با وقوع قیام توابین، در منابع نخستین تاریخ اسلام، اقوال مختلف بلـکه متضادی ذکر شده که مجمـوعاً شـامل  هفت قول است. و گاه در یک منبع، در ذکر زمان حوادث مربوط به توابین، تاریخ­هایی بیان شده­است که با یکدیگر ناسازگارند. نویسندة مقاله توانسته است با مقایسة زمان­های بدست داده شده در منابع متقدم و استفاده از شواهد تاریخی و نیز بهره­گیری از نقشة مسیر حرکت توابین و همچنی...

از متون جغرافیای انسانی اطلاعات و آگاهی‌های ارزشمندی در زمینه‌های اجتماعی، فرهنگی و تاریخی به دست می‌آید. در این متون، جغرافی نگاران مسلمان به وصف اوضاع اجتماعی، خُلق و خو، آداب و رسوم، اوضاع دینی و سیاسی اقوام و ساکنان مناطق گوناگون جهان اسلام پرداخته‌اند. وصف اصطخری و مقدسی دو جغرافی نگار برجسته ایرانی و عرب قرن چهارم، علاوه بر بیان امور واقع جغرافیایی ـ تاریخی، تحت تأثیر گرایشهای قومی، دینی و...

برخی از پژوهشگران، حکومت خوارزمشاهیان را در قامت یک امپراطوری می دانند و در همین چارچوب به عوامل شکست خوارزمشاهیان می پردازند. امپراطوری در مورد کشورهایی به کار برده می شود که دارای عناصر پهناوری قلمرو، قدرت نظامی و یک نظریه و قدرت فردی باشد درحالی که این عناصر با ویژگی های دولت خوارزمشاهیان مطابقت ندارد. این پژوهش در پاسخ به این سوال است که فراز و نشیب جغرافیای تاریخی دولت خوارزمشاهیان در طول ...

کاشان از شهرهای تاریخی ایران زمین است که همواره در دو عرصه مذهب و صنایع دستی از آن یاد می شده است؛ دو عرصه ای که دانشمندان پرشمار و کاشیهای بی مانند، دو عنصر اصلی و برجسته آن اند. این مقاله کوتاه در صدد است، افزون بر اشاره به جغرافیای کاشان، به نقشی که محدثان این سامان – از میان اصناف دانشوران این دیار – در بلند آوازه کردن نام کاشان داشته اند، بپردازد و گوشه هایی از پرونده این تلاشگران عرصه نقل...

شهر باستانی قم، که احیای آن را بعد از آن که به دست اسکندر ویران شد به قباد ساسانی نسبت می‏دهند، به سال 23 قمری، به دست اعراب فتح شد. با مهاجرت گسترده‏ی شیعیان به قم در پایان سده‏ی سوم این شهر، به شهری شیعی مذهب بدل شد و این تحول مذهبی موجب شکوفایی آن شد. در مقاله‏ی حاضر ضمن اشاره‏ای گذرا به موقعیت جغرافیایی و جغرافیای تاریخی قم در عهد باستان و قرون اولیه‏ی هجری، به چگونگی فتح این شهر توسط اعراب...