بررسی نشانه معناشناختی گفتمان به‌ویژه گفتمان ادبی، ادبیات را به‌سوی پویایی و کاربردی شدن سوق می دهد. این روش فرایندی حسی- ادراکی، سیال، زیبایی‌شناختی و ناپایدار است که با عبور از روش برنامه مدار و با حضور عاملی انسانی به‌طور ناگهانی شکل‌گرفته در مسیر تولید معنا قرار می گیرد و فرایندی هنری، حسی و زیبا می آفریند که هیچ گونه نتیجه ای قطعی و از پیش تعیین‌شده ندارد. حضور ناگهانی و احساسی شوش گر، درر...

قرن حاضر که به عصر ارتباطات و تعامل بیشتر میان فرهنگ‌های جهانی معروف شده، با نظریه‌ای به‌نام «جنگ تمدن‌ها» روبه‌رو شده است. در مقابل، اسلام بر سلم و دوستی و هم‌گرایی و تعامل سازندۀ فرهنگ‌ها و در کنار آن، دعوت دیگر فرهنگ‌ها به معارف خود تأکید کرده است. با توجه به اینکه راهبرد اسلامی در آغاز ارتباطات، «ارتباط سلامْ‌آغاز» است، پرسش این است که حکم فقهی سلام کردن بر غیرمسلمان چیست؟ مشهور فقیهان شیعه ...

یکی از رویکردهای تفسیری مورد توجه مفسّران در فهم قرآن، تفسیر عرفانی است که معانی باطنی آیات قرآن را عرضه می‌کند. تکیه بر تأویل و رمزی انگاشتنِ قرآن، مهم­ترین ویژگی تفاسیر عرفانی است. پیشینۀ این نوع نگاه به قرآن، به متون دینی پیش از اسلام برمی­گردد. صوفیه و عرفا با تکیه بر کشف و شهود و معرفت خاص خود، با روشی متمایز از مفسّران دیگر، به تفسیر قرآن پرداخته‌اند. یوسف از سوره­هایی است که بسیار مورد اقبا...

صراط مستقیم یکی از موضوعات چالش‎برانگیزی است که پیوسته در حوزه‌های مختلف، مورد توجه محققان، صاحب‌نظران و مفسران بوده است. در این میان، محیی‌الدین عربی و عارفان پس از او عنایت ویژه‌ای به این موضوع، نشان داده‎اند. هدف این مقاله، تحلیل دیدگاه‌ عرفانی ابن‏عربی و برخی از شارحان نظریه‏های عرفانی او دربارة صراط مستقیم است که با توجه به رویکرد عرفانی به آیۀ 56 سورۀ هود مطرح شده است. این تحقیق به صورت ت...

خداوند متعال در آیۀ 46 سورۀ سبأ، مشرکان را به موعظۀ واحدی اندرز داده است: «قُلْ إِنَّمَا أَعِظُکم بِوَاحِدَةٍ أَن تَقُومُواْ لِلَّهِ مَثْنىَ‏ وَ فُرَادَى‏ ثُمَّ تَتَفَکرُواْ مَا بِصَاحِبِکمُ مِّن جِنَّةٍ». شناخت و درک پیام این آیه و موعظۀ مطرح‌شده در آن از اهمیت بالایی برخوردار است که مفسران در مورد آن آرای گوناگونی ارائه کرده‌اند. این پژوهش با ارزیابی آرای مفسران در تفسیر این آیه و به‌صورت ویژه در خصوص مقصود از توصیه به قیام در این آیه، به ای...

ظهور نظریۀ تکامل در زیست‌شناسی نوین، بحث‌های فراوانی را در موضوع رابطۀ علم و دین، میان اندیشمندان جهان برانگیخت. بررسی توافق یا تقابل متن قرآن با این نظریۀ علمی از موضوعات اساسی در این حوزه و آیۀ 59 سورۀ آل‌عمران یکی از آیات مهم مورد بحث موافقان و مخالفان خوانش تکاملی آیات آفرینش است. این آیه مَثَل عیسی را با مَثَل آدم همانند می‌سازد، سپس از دو مرحلۀ آفرینش آدم به عنوان وجه شبه در این تشبیه سخن می‌...

این مقاله دربارۀ دو قطعه شعر نوروزی از استاد رودکی است که نخستین بار در سال ۱۹۹۴ در دخیرۀ دست‌نویس‌های انستیتو شرق‌شناسی و میراث خطی یافت شده است. این دو قطعه جمعاً شامل چهار بیت است که در خلال یکی از تفاسیر قرآن کریم یافت شده و تاریخ کتابت آن تخمیناً بین قرن‌های چهاردهم و پانزدهم میلادی است. این تفسیر به‌طریق املا تألیف شده و مؤلف اشعار فراوانی به عربی و فارسی در موردهای مناسب یاد کرده است. هنگا...

در آیات قرآن تنها در دو مورد سخن از کلاله به میان آمده است، یکی در آیۀ 12 سورۀ نساء و دیگری در آیۀ 176 آخرین آیه از همان سوره. در این زمینه دو مطلب امکان طرح دارد، اول اینکه بین خلیفۀ اول و دوم در مفهوم کلاله اختلاف‌نظر وجود دارد، اولی می‌گوید: «کلاله من لاوالد و لاولد له» در حالی‌که دومی بر آن است که: «کلاله من لاولد له» و البته رأی دیگری هم دارد که آن توقف است (فخر رازی، 1420، ج 9: 221) اما ک...

دومین آیۀ قرآن کریم - الحمدُ للهِ رَبِّ العالَمین - از آیاتی است که مسلمانانِ عصر حاضر کمتر در معنایش تردید می‌کنند. معمولاً احساس می‌شود که از همان دوران پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌واله‌وسلم بر همین معنایی حمل می‌شده است که در اغلب تفاسیر و ترجمه‌های معاصران می‌توان دید: «ستایش مخصوص خدایی است که پروردگار جهانیان است». می‌خواهیم در این مطالعه با مرور روند شکل‌گیری چنین فهمی از آیه، سبب تفسیر اجزاء مختل...

      بنابر نظریۀ زبانی هلیدی و رقیه حسن (1976م)، انسجام متنی یکی از مهم­ترین مؤلفه­های متن­وارگی است که با عناصر گوناگونی همچون دستوری، واژگانی و پیوندی نشانه­گذاری می­شود. «جانشینی» گونه­ای انسجام دستوری بوده که به معنای قرار گرفتن عنصری در متن به­جای عنصری دیگر است و در اشکال مختلف اسمی، فعلی، جمله­ای و بندی در کلام نمود می­یابد. اسم­های اشاره در قرآن کریم، به دلیل ظرفیت بالای معنایی و بلاغی...