طراحی بهینه قراردادهای آتی محصولات کشاورزی در ایران

در شرایط کنونی، به کارگیری قراردادهای آتی تا بدان حد گسترش یافته که به صورت ابزارهای متداولی در جهت مدیریت ریسک بازار داراییهای مختلفی نظیر کالاهای کشاورزی، فلزات، انواع مختلف انرژی، اوراق بهادار و سهام شرکتها درآمده اند. راه اندازی و توسعه بازارهای آتی علاوه بر مدیریت ریسک، اثرات ارزشمند دیگری همچون تسهیل فرآیند کشف قیمت و افزایش میزان شفافیت و سیالیت در بازار را نیز به جای می گذارد. تاسیس بازارهای آتی محصولات کشاورزی قادر است علاوه بر ایجاد مزایای فوق، موجب اصلاح ساختار بازار نیز گردد. شناسایی مناسبترین محصولات، تعیین مشخصات بهینه قرارداد و توجه به خصوصیات تصمیم گیرندگان، سه مرحله مشخص در طراحی بهینه قراردادهای آتی محصولات کشاورزی می باشد. لذا در اولین بخش این مطالعه سعی گردیده که مناسبترین کالاها برای راه اندازی یک بازار آتی محصولات کشاورزی در ایران تعیین گردد. به این منظور، دو روش مختلف مورد استفاده قرار گرفت: روش اول مشتمل بر تعیین عواملی می باشد که به صورت معناداری در موفقیت یا شکست قراردادهای آتی محصولات کشاورزی موجود در مهمترین بازارهای آتی موثر است. روش دوم به عنوان یکی از نوآوریهای این مطالعه، دربردارنده شبیه سازی عملکرد پوشش ریسک کالاهای مورد مطالعه به منظور تعیین مناسبترین کالاها می باشد. هدف دیگر این مطالعه تعیین مشخصات قراردادهای آتی محصولات کشاورزی به نحوی است که پس از راه اندازی در کشور از احتمال موفقیت بالایی برخوردار باشند. جهت دستیابی به این هدف، میزان سپرده مورد نیاز، حد مجاز نوسانات قیمت روزانه، طول دوره تحویل، حداقل واحد تغییر قیمت و اندازه قراردادهای آتی محصولات منتخب در مرحله قبل مورد بررسی قرار گرفتند. به منظور تعیین مقدار سپرده مورد نیاز و حد مجاز نوسانات قیمت روزانه از یک مدل جدید بهینه سازی ارزش در شرایط توام با مخاطره (var) با بهره گیری از رهیافت نمونه برداری ناپارامتری استفاده گردید. همچنین طول دوره های تحویل، از طریق شبیه سازی قیمتهای آتی روزانه با حداقل مقدار نوسان ممکن تعیین گردید. جهت تعیین مقدار حداقل واحد تغییر قیمت و اندازه قرارداد آتی هر محصول، به عنوان دو معیار، از نرخ بهره بدون ریسک روزانه و حداقل ارزش متوسط معاملات روزانه یک معامله گر در بورس اوراق بهادار تهران (tse) استفاده گردید. نظر به اهمیت مشکلات مالی برای تولیدکنندگان محصولات کشاورزی در ایران، در این مطالعه یک مکانیسم جدید برای مبادله قراردادهای آتی ارائه گردید. همچنین به عنوان یکی دیگر از نوآوریهای این مطالعه، اثرات راه اندازی بازار آتی محصولات کشاورزی بر مقادیر تولید، مصرف، سود و خالص صادرات هر یک از محصولات مورد مطالعه، در چارچوب مدل برنامه ریزی ریاضی اثباتی (pmp) در دو سناریوی با و بدون اعمال مکانیسم جدید پیشنهادی مبادله قراردادهای آتی مورد ارزیابی قرار گرفت. همچنین این ارزیابی در چارچوب مدلهای تعادل عموی قابل محاسبه (cge) نیز تکرار گردید. در این مرحله به عنوان مساعدتی دیگر به ادبیات موضوع، اثرات راه اندازی بازار آتی محصولات کشاورزی بر متغیرهای کلان اقتصادی بخشهای مختلف اقتصاد ایران مورد مطالعه قرار گرفت. بر اساس نتایج این مطالعه، درجه تجاری بودن، اندازه بازار نقدی و نوسانات قیمتهای نقدی محصولات، دارای بیشترین اثر در توفیق معاملات آتی می باشند. گرچه برخی کالاها سطوح قابل قبولی از شرایط لازم برای ورود به بازار آتی را دارا می باشند، اما از نقطه نظر پوشش ریسک تولیدکنندگان، از جذابیت کافی برای مبادله در قالب قراردادهای آتی برخوردار نمی باشند. همچنین، نتایج نشان داد که سه محصول زعفران، پسته و برنج مناسبترین کالاها برای تاسیس بازار آتی محصولات کشاورزی در ایران می باشند. مشخصات تعیین شده قراردادها، به عنوان مقادیر اولیه ای جهت راه اندازی یک بازار آتی محصولات کشاورزی در ایران پیشنهاد می شوند. بر اساس نتایج، تاسیس بازار آتی محصولات کشاورزی در ایران، دارای اثرات معنادار مثبتی بر رفاه تولیدکنندگان و مصرف کنندگان می باشد. همچنین نتایج، موثر بودن مکانیسم جدید مبادله قراردهای آتی را بر انگیزه تولیدکنندگان در ورود به بازار آتی، تایید نمود.