عنوان: مقایسه شاخص های خشکسالیspi وdi در استان آذربایجان شرقی و پهنه بندی شدت خشکسالی با استفاده از شاخص بهینه در محیط gis

چکیده در جامعه کنونی با توجه به افزایش روز افزون جمعیت مصرف کننده، دیگر جایی برای از دست دادن منابع تولید مواد پایه غذایی و منابع آب و جود ندارد. خشکسالی یکی از مهمترین بلایای طبیعی می باشد که دارای بیشترین تاثیر منفی بر جوامع بشری و بالاترین فراوانی وقوع بین سایر بلایا می باشد. بنابراین لازم است جهت کاهش اثرات مخرب خشکسالی قبل از وقوع، مدیریت ریسک انجام گیرد. شناخت خصوصیات و ویژگی های خشکسالی امکان انتقال مدیریت بحران به مدیریت ریسکرا فراهم می سازد. برای تحلیل خشکسالی شاخص های متعددی وجود دارد که هیچ کدام از آنها برتری مطلق نسبت به سایر شاخص ها ندارد. در تحقیق حاضر شاخص های خشکسالی di , spi در استان آذربایجان شرقی مورد ارزیابی و مقایسه قرار گرفته اند. بدین منظور تعداد 40 ایستگاه واقع در داخل استان و 11 ایستگاه مرزی از استان های مجاور با توجه به داشتن طول دوره آماری مشترک 30 ساله (58-1357 تا 87-1386) و کمترین نواقص آماری و پراکنش مناسب انتخاب گردید. نمودارهای سری زمانی شاخصspi در مقیاس های زمانی 3 ،6 ، 9، 12 و 24 ماهه و نمودار شاخص di تهیه و تحلیل گردید. ارزیابی دو شاخص جهت تحلیل خشکسالی هواشناسی با استفاده از دو فرضیه و استفاده از آزمون همبستگی اسپیرمن انجام گردید و مشخص گردید شاخص spi توانایی بیشتری در نشان دادن ناهنجاری های بارش داد. با انتخاب شاخص spi به عنوان شاخص بهینه، مقایسه بین مقیاس های 5 گانه شاخص spi انجام گرفت و نتیجه بر این شد که توانایی شاخص spi در نشان دادن خشکسالی های هیدرولوژیکی نسب به خشکسالی های هواشناسی بیشتر است. با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (gis) ویژگی های زمانی و مکانی خشکسالی مورد بررسی قرار گرفت و مناطق آسیب پذیر نسبت به خشکسالی در مقیاس های مختلف زمانی شاخص spi، مشخص گردید. نتایج نشان می دهد خشکسالی های شدید دارای دوره تداوم طولانی مدت هستند و خشکسالی های ضعیف فراوانی بیشتری دارند.بطوریکه شدیدترین خشکسالی در سال 1379 با گستره ای وسیع تقریباً اکثر نقاط استان را با خشکسالی های شدید و بسیار شدید مواجه کرده است. در سال 1383 یک دوره مرطوب 4 ساله شروع شده و از سال 1386 به بعد وضعیت اقلیمی استان رو به خشکسالی می رود که می توان خشکسالی سال های 1388 و 1389 را ادامه همین روند عنوان کرد. فراوانی وقوع خشکسالی در قسمتهای شمال شرقی، جنوب غرب و جنوب شرق استان بیشتر بوده، بنابراین می توان این مناطق را جزو بخش های آسیب پذیر استان از لحاظ خشکسالی به حساب آورد. کلمات کلیدی: شاخص spi ، شاخص di ، سامانه اطلاعات جغرافیایی(gis) ، آذربایجان شرقی