بررسی تطبیقی و تحلیلی سیر تاریخی آموزش عالی در ایران با تاکید بر تحولات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی موثر بر آن در سه دوره قاجار، پهلوی و انقلاب اسلامی

تغییر و تحول در ابعاد وجودی هر نظام اجتماعی برای تطبیق و سازگاری اجزاء و زیر نظام های آن با شرایط حاکم بر هر دوره ی اجتماعی به منظور بقا، رشد و توسعه و کارایی بهتر آنها همواره در طول زمان مطرح و به عنوان بخشی از تاریخ هر کشور وجود داشته است. نظام های آموزشی به طور عام و نظام های آموزش عالی به طور خاص به عنوان یکی از ساختارها و زیرنظام های مهم موجود در هر جامعه برای بقاء، رشد و توسعه و رسیدن به اهداف مورد انتظار از آن ها در طول زمان نیاز به پاره ای تغییر و تحول و اصلاحات را در خود احساس کرده و بر این اساس در گذر تاریخ همواره دستخوش تغییر و تحول بوده اند. این تغییر و تحولات در اعصار مختلف نشات گرفته از نیروها و عواملی بوده اند که به نظام آموزشی و دیگر زیر نظام ها، ساختارها و حوزه ها مرتبط با علم و دانش در آن جامعه شکل داده است. این نیروها و عوامل را می توان در چهار قالب کلی نیروها و عوامل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی عنوان نمود که هر کدام به گونه ای بر شکل گیری این زیر نظام ها و ساختارها و نیز ادامه حیات آنها، اهداف و کارکردهای مورد انتظار و نیز شیوه و روش کار آنها در ادوار مختلف تاریخی تاثیرگذار بوده است و در یک سیر تعاملی و دیالکتیکی متقابلا خود نیز از ساختارهای بوجود آمده و تغییر و تحولات ایجاد شده در آن ها متاثر شده اند. سوال اصلی که در این پژوهش در پی پاسخ به آن بوده ایم این بوده است که سیر تاریخی آموزش عالی در ایران در سه دوره ی تاریخی قاجار، پهلوی و انقلاب اسلامی به چه شکل بوده؟ و در این سیر تاریخی، تحولات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی که از مهمترین عوامل و نیروهای موثر بر نظام آموزش عالی کشور بوده اند، تاثیر خود را در گذر تاریخ چگونه و به چه شکلی بر آن گذاشته اند؟ یکی از مهمترین روش های بررسی تاثیر این عوامل و نیروها بر نظام های آموزشی و ایجاد تغییر و تحول در آن ها در ادوار مختلف تاریخی استفاده از مطالعات تطبیقی و بهره گیری از رویکردهای تحقیقی موجود در این حوزه است. در این پژوهش سعی بر آن بوده است تا با بهره گیری از رویکرد تاریخی مطالعات تطبیقی به این سئوال پایه ای به صورتی تحلیلی پاسخ داده شود. سئوالات فرعی تحقیق عبارتند از: 1- سیر تاریخی تحولات آموزش عالی ایران در سه دوره ی قاجار، پهلوی و انقلاب اسلامی به چه صورتی بوده است؟ 2- اوضاع اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی کشور در سه دوره ی قاجار، پهلوی و انقلاب اسلامی چه تاثیری بر آموزش عالی ایران گذاشته و جامعه متقابلا چه تاثیراتی را از آن پذیرفته است؟ 3- اهداف و رسالت های آموزش عالی در سه دوره ی قاجار، پهلوی و انقلاب اسلامی چه بوده است؟ 4- تحولات مدیریت و اداره ی امور مربوط به آموزش عالی در سه دوره ی قاجار، پهلوی و انقلاب اسلامی به چه صورتی بوده است؟ 5- رشد کمی دانشجویان و دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی در سه دوره ی قاجار، پهلوی و انقلاب اسلامی به چه صورتی و ناشی از چه عواملی بوده است؟ روش تحقیق مورد استفاده در بررسی این موضوع روش ایساک کندل می باشد که یکی از مهمترین روش های تحقیق در رویکرد تاریخی مطالعات تطبیقی می باشد و خود از سه مرحله تشکیل شده است که عبارتند از 1-مرحله فهرست مطالب مبتنی بر توصیف و تشرح2- کاربرد تاریخی(تعیین هویت ویژه مطالعات آموزش و پرورش با توجه به عوامل تاثیر گذار)3- انتخاب اصلح( رسیدن به بینش فلسفی و رسیدن به نوعی قضاوت در خصوص نظام های آموزشی). بر پایه ی این روش تحقیق پس از بیان کلیات تحقیق در فصل اول به تبیین یک چارچوب نظری و توصیف و تشریح شرایط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی و تحولات در آن ها و نیز مهمترین تحولات ایجاد شده در حوزه آموزش عالی در طی سه دوره ی تاریخی مورد نظر تحقیق تحت عنوان مبانی نظری و ادبیات تحقیق در فصل دوم پرداخته می شود. در فصل سوم، روش تحقیق مورد استفاده و روش جمع آوری اطلاعات تشریح شده است. در فصل چهارم تحقیق با توجه به عوامل و نیروهای اجتماعی حاکم بر هر دوره به بررسی سیر تاریخی و مهمترین تحولات ایجاد شده در آموزش عالی کشور پرداخته شده و با تعیین هویت واقعی تحولات ایجاد شده بر پایه ی پاسخ به چرایی ها و چگونگی بوجود آمدن این تحولات با توجه به عوامل تاثیر گذار بر آن ها به سئوالات تحقیق پاسخ داده شده است. در فصل پنجم تحقیق با توجه به بینش و فهمی که محقق در فرایند انجام پژوهش و پاسخ دهی به سئوالات تحقیق بدست آورده است، سیر تاریخی نظام آموزش عالی کشور را از آغاز پیدایش آن تا به امروز به 7 دوره ی تاریخی مشخص تقسیم نموده و در ذیل هر دوره به مهمترین تحولات و اقدامات صورت گرفته و عوامل تاثیر گذار بر آنها اشاره کرده است. در پایان بر اساس یافته های تحقیق ، پیشنهاداتی ارایه شده است که به بهترین وجه می توانند مورد استفاده برنامه ریزان و سیاستگذاران نظام آموزش عالی کشور قرار بگیرند.