مطالعه فنی و بررسی عوامل محیطی در تخریب پارچه‏های معرق دوره قاجار، متعلق به موزه‏های آئینه و روشنایی یزد و کاخ گلستان تهران

عدم توجه به کنترل شرایط محیطی، نحوه‏ی نادرست نگهداری و همچنین قدمت، نفاست و فن‏آوری خاص تولید دو عدد تابلو پرده‏ی معرق قاجاری متعلق به موزه‏های آئینه و روشنایی یزد و مردم‏شناسی مجموعه‏ی کاخ گلستان تهران، زمینه را برای مطالعات جامع و گسترده‏ای فراهم نمود. در بخش فن‏شناسی، فرآیند و تحول فن‏آوری در تولید تابلو پرده‏های معرق و خصوصیات مهم آن مورد بررسی قرار گرفته است. اقدامات انجام گرفته جهت شناسایی و بررسی فنی پرده‏ها، شامل این موارد می‏باشد: تهیه‏ی مدارک تصویری از بخش‏های مختلف بافته، بررسی ترتیب چیدمان لایه‏های تشکیل‏دهنده‏ی پرده، مطالعات هنری- تاریخی و ترکیب‏بندی طرح و رنگ آن‏ها، بررسی دقیق و تفکیک نقوش و نوع دوخت‏های به‏کار رفته در رودوزی به همراه تکنیک دوخت آن‏ها، بررسی‏های فنی بافت، نمونه‏برداری از الیاف پارچه‏ی زمینه و رودوزی و تزئینات به‏کار رفته در پرده‏ی معرق موزه‏ی مردم‏شناسی، جهت شناسایی و مطالعات فنی الیاف و تزئینات فلزی و بررسی آسیب‏های وارده به اثر. مطالعات انجام‏شده بر روی نمونه‏ها شامل مطالعات میکروسکوپی (میکروسکوپ dino-lite و الکترونی روبشی sem) جهت بررسی‏های فنی و ریخت‏شناسی، کشت بیولوژیک و آنالیز edax جهت شناسایی جنسیت تزئینات و الیاف فلزی می‏‏باشد. ارزش هنری و تاریخی این دو پرده را تکنیک اجرایی منحصر ‏به فرد آن‏ها چندین برابر می‏کند. ضمن آن ‏که این دو پرده به همراه دو اثر دیگر موجود در همان موزه‏ها که به صورت جفت تولید‏ شده‏اند، تنها تابلو پرده‏هایی می‏باشند که پیکر انسان (فتحعلی‏شاه و شاهزاده‏ی قاجاری) را با تکنیک قلاب‏دوزی به شیوه‏ی معرق ساده به تصویر می‏کشد. پرده‏ی معرق موزه‏ی مردم‏شناسی به دلیل دارا بودن تزئینات فلزی گلابتون (نقره مطلا)، تزئینات پولک‏دوزی (نقره و مس)، منجوق‏دوزی و آئینه‏دوزی و همچنین ظرافت و پرکار بودن رودوزی (قلاب‏دوزی) به‏کار رفته بر روی زمینه، دارای ارزش بیشتری می‏باشد. ضمن آن ‏که تعلق این اثر به سفارش‏دهنده‎‏ی آن (عزت نساء همسر فتحعلی‏شاه) و به تصویر کشیدن پیکر فتحعلی‏شاه قاجار، به ارزش و نفاست آن می‏افزاید. همچنین جهت شناسایی عوامل آسیب‏رسان به پرده‏ها، به بررسی تأثیر ساختار معماری موزه‏ها در روند تخریب بافته‏ها و تأثیر شرایط محیطی و پیامدهای ناشی از این عوامل پرداخته شده است. برای این منظور، میزان رطوبت نسبی و درجه‏ی حرارت موزه‏ها در بازه‏های زمانی معین، پایش گردیده است. هدف از این پایش، سنجش میزان درجه‏ی حرارت و رطوبت نسبی در محیط موزه‏ها، با میزان استاندارد و در نهایت، تعیین عوامل آسیب‏رسان بر پرده‏های مطالعاتی بوده است. نتایج مطالعات نشان می‏دهد که بیشترین آسیب‏ها در اثر شرایط نامناسب نگهداری امکان بروز پیدا کرده‏اند. همچنین پایش محیطی موزه‏ها مشخص نمود که برخی از پارامترها در حد استاندارد نمی‏باشند، به گونه‏ای که این شرایط، در بلند مدت منجر به آسیب‏های جدی در بافته‏ها خواهد شد.