ارزیابی تنوع ژنتیکی لاین های گندم نان (triticum aestivum l) با استفاده از صفات مورفولوژیک

گندم نان (triticum aestivum l.) دارای بیشترین سطح زیر کشت و میزان تولید نسبت به سایر غلات در ایران می باشد و به نظر می رسد در طی سال های اخیر با ورود ارقام تجاری و اصلاح شده از میزان تنوع واریته های آن کاسته شده است. در این پژوهش به منظور بررسی تنوع ژنتیکی 100 لاین گندم نان و روابط خویشاوندی میان آن ها، صفات مورفولوژیک در طی دو سال متوالی با استفاده از روش های آماری چند متغیره ارزیابی گردید. آزمایش های مزرعه ای در هر دو سال در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا گردیدند. تجزیه واریانس مرکب داده ها نشان داد که اثر متقابل لاین×سال برای تمامی صفات به استثنای صفات طول ریشک، تعداد سنبلچه در سنبله و تعداد دانه در سنبله معنی دار بود. نتایج حاصل از محاسبه ضرایب تنوع نشان داد که لاین-های مورد بررسی از لحاظ صفات طول ریشک، عملکرد دانه و وزن صد دانه در هر دو سال دارای تنوع بالایی بودند. همبستگی عملکرد دانه با اجزای عملکرد از قبیل صفات وزن سنبله، تعداد سنبلچه در سنبله، تعداد دانه در سنبله و وزن صد دانه در هر دو سال مثبت و معنی دار و با روز تا سنبله دهی منفی و معنی دار بود. در این بررسی جهت ارزیابی تنوع ژنتیکی و گروه بندی لاین ها از روش های آماری چند متغیره شامل تجزیه خوشه ای و تجزیه به مولفه های اصلی به طور مجزا برای سال اول و سال دوم استفاده شد. تجزیه خوشه ای مرکب بر مبنای فاصله اقلیدسی و روش وارد، لاین ها را به چهار گروه مجزا تفکیک نمود. بر اساس نتایج حاصل از تجزیه واریانس و مقایسه میانگین های صفات، تفاوت معنی داری بین گروه ها از نظر اکثر صفات وجود داشت. نتیجه به دست آمده حاکی از وجود تنوع ژنتیکی بین گروه های مختلف ایجاد شده در بین لاین های گندم بر مبنای صفات مورفولوژیک می باشد و بنابراین می توان از متفاوت ترین و پرمحصول ترین لاین ها در برنامه های دورگ گیری استفاده نمود. بر اساس تجزیه به مولفه های اصلی، پنج مولفه اول بیش از 89/77 درصد از تغییرات کل داده ها را توجیه نمود. مولفه اول، دارای همبستگی مثبت بسیار معنی داری با عملکرد و اجزای آن بود. نتایج به دست آمده از تجزیه خوشه ای و تجزیه به مولفه های اصلی نشان داد که در بیشتر موارد گروه بندی ارائه شده توسط این دو روش با یکدیگر هماهنگ بوده و گروه-بندی یکسانی بین ارقام ایجاد کرده اند. برای این که بتوان تصویر واضحی از وضعیت تنوع ژنتیکی در لاین های گندم نان به دست آورد پیشنهاد می شود که از هر دو روش به طور همزمان استفاده گردد.