منشاء و تحولات سنگهای آتشفشانی بازیک-حدواسط غرب نایین

چکیده: منطقه مورد مطالعه واقع در غرب نایین و در بخش مرکزی مجموعه ماگمایی ارومیه دختر قرار دارد. در این ناحیه توالی ضخیمی از سنگهای بازیک، حدواسط و اسیدی دیده می شوند. سنگهای بازیک- حدواسط در این ناحیه اغلب به صورت گدازه لایه لایه هستند که در محیط خشکی فوران نموده اند. سنگهای اسیدی اغلب به صورت گنبدهایی در ابعاد مختلف رخنمون دارند. سنگهای بازیک در این ناحیه اغلب پورفیریک و دارای نسبتهای مختلف از فنوکریستهای الیوین، کلینوپیروکسن و پلاژیوکلاز هستند. بر این اساس می توان آنها را به سه دسته تقسیم نمود. دسته اول که دارای فنوکریستهای سالم الیوین و پلاژیوکلاز هستند دسته دوم که دارای فنوکریستهای الیوین به صورت اشکال دروغین، پلاژیوکلاز و به مقدار کمتری فنوکریست کلینوپیروکسن هستند و دسته سوم که دارای فنوکریستهای کلینوپیروکسن و پلاژیوکلاز و فاقد الیوین هستند. نمونه های حد واسط در این ناحیه به دو دسته کلی قابل تقسیم هستند که از ماگمای آبدار و بدون آب ایجاد شده اند. انواعی که از ماگمای آبدار ایجاد شده اند دارای فنوکریستهای آمفیبول و پلاژیوکلاز هستند و انواعی که از ماگمای بدون آب ایجاد شده اند دارای فنوکریستهای پلاژیوکلاز، کلینوپیروکسن و ارتوپیروکسن می باشند. نمونه های بازیک و حدواسط در این ناحیه ساب آلکالن هستند و غالبا به سری کالک آلکالن و برخی نیز به سری تولئیتی تعلق دارند. در الگوی عناصر نادر نورمالیز شده به گوشته اولیه سنگهای آتشفشانی این ناحیه دارای خصوصیات مرتبط با فرروانش (غنی شدگی از عناصر lile و تهی شدگی از عناصر hfse) هستند. با بررسی دقیق تر این الگو ها می توان این سنگهای آتشفشانی را به 5 دسته تقسیم نمود که عبارتند از 1-سری تهی از zr، که دارای تهی شدگی از عناصر نادر و آنومالی منفی zr-hf است. آنومالی مثبت ba نیز در این نمونه ها مشهود است. 2- سری غنی از k، غنی شدگی از عناصر لیتوفیل را نشان می دهد و دارای آنومالی های مثبت k, rb,ba است. 3- سری غنی از th که بطور یکنواخت غنی از u-th و عناصر لیتوفیل است.4- سری غنی از nb، که غنی شدگی از nb-ta را نشان می دهد. 5- سری آداکیتی که دارای تهی شدگی از hree و غنی شدگی از sr است. تغییرات قابل ملاحظه ای در مقدار نسبتهای ایزوتوپی sr و nd در میان نمونه های آتشفشانی غرب نایین وجود دارد. نسبتهای ایزوتوپی 87sr/86sr و 143nd/144nd به ترتیب در بین مقادیر 70431/0تا 70608/0و 51252/0تا 51277/0قرار دارد. نسبت ایزوتوپهای سرب 206pb/204pb، 207pb/204pb و 208pb/204pb به ترتیب بین 44/18تا 7/18 و 59/15تا 83/15 و 51/38تا 37/39 قرار دارند. نمونه های آداکیتی غنی از سیلیس و نمونه های سری فقیر از zr نسبتهای ایزوتوپی pb و sr بالاتری از بقیه نمونه ها دارند در حالی که حداقل مقدار نسبت ایزوتوپی nd را نشان می دهند. بر خلاف این نمونه های آداکیتی دارای مقدار سیلیس پایین و نمونه های سری غنی از nb پایینترین مقدار نسبتهای ایزوتوپی pb و sr و بالاترین مقدار نستهای ایزوتوپی nd را نشان می دهند. بر اساس داده های تعیین سن ارائه شده در این رساله قدیمی ترین سنگهای بازیک به سن 5/26 میلیون سال به سری غنی از nb تعلق دارند که از گوشته استنوسفری غنی شده ایجاد شده اند. این گوشته غنی جایگزین گوشته لیتوسفری شده است که منشاء ماگماتیسم مجموعه ماگمایی ارومیه دختر در زمان ائوسن بوده است. سنگهای بازیک فقیر از zr به دارای سن 6/20 میلیون سال و غنی از th دارای سن 7/19 میلیون سال هستند و از گوشته لیتوسفری ایجاد شده اند و نشانه تغییر نوع گوشته در زمان میو سن آغازین هستند. این جایگزینی گوشته استنوسفری با گوه گوشته ای لیتوسفری در این زمان شاید به دلیل افزایش سرعت فرورانش ایجاد شده باشد. جوانترین سنگهای آتشفشانی این ناحیه دم های آداکیتی به سن 7/18 میلیون سال می باشند. تشکیل این سنگهای آداکیتی ناشی از بالا آمدن لبه فررونده به عمقی است که سولیدوس اکلوژیت را قطع نموده است.