مطالعه صفات ریخت زایشی، انگشت نگاری مولکولی و تحمل به تنش سرما در برخی از ژنوتیپ های خودرو و ارقام زیتون

زیتون (olea europaea l.) در طول تاریخ یکی از مهمترین محصولات کشاورزی بوده است. با توجه به اینکه ایران نیز به عنوان یکی از خاستگاه های زیتون در جهان محسوب می شود، شناسایی و حفظ ذخایر ژنتیکی و تشکیل کلکسیونهای ملی از ژنوتیپ های موجود در کشور از ابزارهای مهم و پایه را برای تحقق اهداف انتخاب و اصلاح در بین گونه ها یا ارقام فراهم می نماید. در این مطالعه، 105 زیتون خودرو و وحشی جمع آوری شده از 9 استان ایران با استفاده از 33 صفت ریخت زایشی، 11 نشانگر ریزماهواره و 10 پلی-مورفیسم کلروپلاستی مورد بررسی قرار گرفتند. همچنین جهت تعیین سطوح تحمل به تنش سرما برخی از ارقام (6 رقم) و ژنوتیپ های خودرو (4 ژنوتیپ) انتخاب شدند. بررسی میزان تحمل به تنش سرما در ارقام و ژنوتیپ های زیتون با استفاده از روش نشت یونی و همچنین اندازه گیری مقدار کربوهیدرات محلول کل در بافت های برگ و پوست انجام شد. نتایج به دست آمده از شناسایی مولکولی ژنوتیپ ها با نرم افزار genalex نشان دهنده حضور آللهای منحصربه فرد در جمعیت زیتون های خودرو و وحشی ایران بود و همچنین میزان هتروزیگوسیتی مشاهده شده در جمعیت زیتون های خودرو و وحشی، پایین تر از هتروزیگوسیتی مورد انتظار بود. بطور کلی در ژنوتیپ های مورد مطالعه سه هاپلوتیپ کلروپلاستی متفاوت تشخیص داده شد، که این سه دسته به ترتیب نشان دهنده همسانی کامل با زیرگونه های olea europaea sub. cuspidate از هند (cp1) و نپال (cp2) و رقم فرانتویو از مدیترانه بودند. ساختار جمعیتی حاصل از 10000 تکرار (با نرم افزار structure) و گروه های k از 2 تا 8، ژنوتیپ های خودرو استان های مختلف را از یکدیگر و همچنین ژنوتیپ های خودرو و وحشی را از هم تفکیک کرد. طبق آزمون والدینی cervus، تلاقی بین کولتیوارهای اصلی با ژنوتیپ های خودرو می تواند عامل ایجاد برخی ژنوتیپ های خودرو باشد (انتشار طبیعی). ارتباط ایجاد شده توسط نرم افزار allele in space بین اطلاعات جغرافیایی و مولکولی نشان داد که جریان ژنی بین تمام جمعیت های مورد بررسی وجود دارد که احتمالاً توسط انتشار از طریق انسان و یا حیوانات ایجاد شده است. با توجه به نتایج دو آزمایش نشت یونی و اندازه گیری مقدار کربوهیدرات محلول کل در ده رقم و ژنوتیپ زیتون، همراه با کاهش دما افزایش قابل ملاحظه ای (با کاهش lt50) در میزان تحمل به سرما در ارقام مورد مطالعه وجود داشت. تحمل به سرما در بافت های برگ و پوست جمع آوری شده در زمستان بیشتر از تابستان بود و میزان تحمل بافت پوست در نمونه های جمع آوری شده در هر دو فصل بیشتر از بافت برگ بود. همچنین مقدار قند محلول کل در فصل زمستان در بافت های برگ و پوست بیشتر از تابستان بود و بافت پوست در تمام ارقام، میزان قند کل بیشتری از بافت برگ داشت. نتایج همچنین نشان داد که ارقام متحمل به سرما شامل زرد، آربکینا و فدک 5-87 (به ترتیب،c °34/17-،c °5/17- و c°99/17-) در مقایسه با ارقام حساس، کوراتینا و ماری (به ترتیب، c°18/7- و c°13/9-)، مقدار قند کل بیشتری در بافت های مورد مطالعه در فصل زمستان و تابستان داشتند. با اینکه مکانیزم دقیق واکنش به تنش سرما در درخت زیتون شناسایی نشده لیکن می توان از این آزمایش نتیجه گرفت که مقدار کربوهیدرات های محلول در بافت های برگ و پوست در ارتباط نزدیک با میزان مقاومت به تنش سرما در زیتون است.