بررسی پاسخ ترکیب و تنوع جوامع گیاهی به چرای دام در طول شیب تغییرات بارش در مراتع استپی و نیمه استپی

این سوال که چرای حیوانات در چه شرایطی بیشترین تغییر را در ترکیب و تنوع (گونه ای و عملکرد) و گروه های عملکرد گیاهی جوامع مرتعی به وجود می آورد از جمله سوالات کلیدی است که به مدیران مرتع در مدیریت چرای حیوانات کمک شایان توجهی می کند. این تحقیق با هدف بررسی اثر چرای حیوانات بر ترکیب تنوع (گونه ای و عملکرد) و گروه های عملکرد جوامع گیاهی در طول شیب تغییرات بارش (از 250 تا 1442 میلی متر) در برخی مراتع خشک و نیمه خشک استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری، در پاسخ به سوالات فوق انجام گرفته است. در این تحقیق اطلاعات مربوط به درصد پوشش گیاهان 41 منطقه که در پلات های 1 تا 4 متر مربعی تخمین زده شده است جمع آوری گردید، و به دو صورت مدیریت چرایی سبک و چرای شدید طبقه بندی شد. به منظور بررسی تغییر در ترکیب گیاهی در اثر چرای حیوانات از روش رج بندی تحلیل تطبیقی قوس گیری (detrended coerspondnace analysis(dca)) شده استفاده شد. در بررسی تنوع گیاهی و تنوع عملکرد جوامع مرتعی ابتدا شاخص های تنوع (غنا، یکنواختی، سیمپسون، شانون) مربوط به همه مناطق از طریق نرم افزار pc-ord محاسبه و پس از محاسبه شاخص رائو (تنوع عملکرد) برای بررسی معنی دار بودن تأثیر تغییرات چرا و بارش و اثر متقابل چرا و بارش از تحلیل عمومی خطی (general linear model (glm)) در نرم افزار spss-17 استفاده شد و در نهایت همبستگی بین شاخص های تنوع (غنا، یکنواختی، سیمپسون، شانون) را با تنوع عملکرد (شاخص رائو) محاسبه و از طریق رگرسیون خطی ساده نشان داده شد و در بررسی گروه های عملکرد گیاهی، ویژگی های مربوط به هر گونه در قالب 6 گروه فرم رویشی، فرم زیستی، کلاس خوشخوراکی برای دام، نوع تکثیر، زمان گل دهی و زمان بذر دهی مشخص شد و به منظور بررسی تغییر در ترکیب گروه های عملکردی جوامع گیاهی در اثر چرای حیوانات از روش رج بندی تحلیل تطبیقی قوس گیری شده استفاده شد. نتایج حاصل از روش رج بندی نشان می دهد که چرای حیوانات، شیب تغییرات اصلی در منطقه بوده و نتایج تحلیل عمومی خطی نیز نشان داد که فقط چرای حیوانات، اثر معنی داری برای تغییرات ترکیب جوامع داشته است، و اثر متقابل بارش و چرا اثر معنی داری را نشان نداده است. نتایج glm در بررسی تغییرات تنوع گونه ای و تنوع عملکرد نشان داد که یکنواختی گیاهان توانسته به فاکتور تغییرات بارش واکنش نشان دهد (05/0>p) و غنای گونه ای تغییرات معنی داری نسبت به تغییرات شدت چرایی نشان داده است (05/0>p) و شاخص های تنوع عملکرد و شاخص شانون به ترتیب نسبت به اثر متقابل چرای دام و تغییرات بارش و شدت چرای دام رو به سمت معنی داری رفته است تا حدی توانسته تغییرات اعمال شده را توجیه سازد (06/0=p). از بین شاخص های تنوع گونه ای با تنوع عملکرد، تنها یکنواختی در جوامع گیاهی همبستگی معنی داری را با تنوع عملکرد داشته است (05/0>p). نتایج تحلیل عمومی خطی نیز نشان داد که فقط چرای حیوانات و تغییرات بارش، اثر معنی داری بر تغییرات ترکیب گروه های عملکردی جوامع داشته است، و اثر متقابل بارش و چرا، اثر معنی داری را نشان نداده است. نتایج glm نشان داد، تنها فورب چند ساله و کلاس خوشخوراکی ii تحت تأثیر اثر متقابل بارش و چرای حیوانات تغییر کرده اند (05/0>p). در کل نتایج نشان داد، نمی توان برای تفکیک ترکیب و تنوع و گروه های عملکردی جوامع گیاهی در مناطق خشک و نیمه خشک اثر متقابل بارش و چرای دام را در نظر گرفت و این فرضیه که تغییرات در ترکیب و تنوع و گروه های عملکردی، در مناطق خشک با چرای دام کم تر از مناطق مرطوب است، رد می شود و تنها تنوع عملکرد در مناطق خشک با چرای دام افزایش داشته است که با استراتژی استفاده از منابع غذایی متفاوت همخوانی دارد.