روشهای تربیت عاطفی از منظر قرآن و حدیث با تأکید بر محبت، خشم و ترس

تربیت، از مهمترین و حساسترین شاخه های علوم رفتاری است. «عاطفه»، حالت احساسی و روانی پیچیده ای است که حاصل تعامل بین عوامل محیطی، فرایندهای زیستی و سیستم شناختی است، که اغلب با مولفه های روانی، جسمی و رفتاری همراه است. تربیت عاطفی، به معنای اتخاذ تدابیر مقتضی، جهت فراهم ساختن شرایط مساعد، برای رشد عواطف مثبت و کنترل و هدایت عواطف منفی؛ به عبارت دیگر، «تربیت عاطفی»، به معنای شکوفاسازی عواطف با راهنمایی عقل و شرع است، تا جلوی افراط و تفریط های عاطفی گرفته شود. هدف از انجام این تحقیق، استخراج و شرح دیدگاه های قرآن کریم و حدیث در مورد روش های تربیت عاطفی، با تأکید بر عواطفی چون محبّت، خشم و ترس می باشد. روش این تحقیق، توصیفی ـ تحلیلی است و روش جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای است. نتایج تحقیق، مبیّن آن است که سه راهکار شناختی، عاطفی و رفتاری در تربیت عاطفی عواطف محبت، خشم و ترس وجود دارد که برخی از راهکارها اشتراکی و برخی اختصاصی هستند. شناخت اوصاف جمال و کمال خداوند، ایمان و أنس با پروردگار و اصل صبر، راهکاری است که در تربیت عاطفی هر سه عاطفه ی مذکور کاربرد دارد، اما ارضای نیاز عاطفی فرزند و همسر، آگاهی از فواید فرونشاندن خشم، تغییر در حالات رفتاری و روانی، استفاده از اصل استغفار، رعایت اعتدال در خوف و رجا، شناخت حقیقت مرگ...، روش های اختصاصی تربیت عاطفی به شمار می روند. تربیت عاطفی، عواطف انسان را جهت دار(الهی و انسانی) و تعدیل شده می کند، و نقش تعیین کننده ای در سالم سازی روابط اجتماعی دارد. از دیدگاه تربیتی اسلام، احساس و ادراکات حسی ریشه ی بیولوژیک و فیزیولوژیک دارد، مثل احساس گرسنگی و احساس تشنگی... ، که غیرارادی یا نیمه ارادی اند، اما عاطفه، منشاء معرفتی دارد و جز پس از معرفت و شناخت پدید نمی آید و ویژه ی حیات انسانی است، مانند عاطفه ی فداکاری و ایثار، عاطفه ی شجاعت یا عاطفه ی عشق الهی ، که اولاً، انسان نسبت به آنها آگاهی دارد، ثانیاً، بروز این عواطف در رفتار انسان ، ارادی است ازاین رو، یکی از ویژگی های بارز عواطف، که باعث امتیاز انواع عواطف از هم می شوند، مسأله ی شناخت است، بنابراین عاطفه ی محبّت، زمانی درک می شود که شخص، شناختی از محبوب و صفات او داشته باشد؛ بر این اساس، احساس حُبّ به این دلیل به وجود می آید که فرد احساس می کند که نسبت به او احسان شده است، و حالت تنفّر و انزجار، زمانی پدید می آید که فرد احساس کند که در حقّ او تهدیدی واقع شده است، و چون که خداوند سرچشمه ی تمام کمالات و زیبایی ها است، مومن بیشترین محبت ها را نثار او می نماید.