پایش زیستی آلودگی فلزات سنگین در هوای مناطق شهری توسط گونه های درختی (مطالعه موردی: بجنورد)

افزایش جمعیت و پدیده صنعتی شدن جوامع سبب آلودگی محیط های گوناگون به فلزات سنگین شده است. در این راستا بررسی و مطالعه آلودگی فلزات سنگین در خاک و گونه های گیاهی به منظور پایش محیط های مختلف از اهمیت زیادی برخوردار است. بنابراین پژوهش حاضر برای اولین بار به منظور ارزیابی پتانسیل ویژگی های زبان گنجشک و کاج تهران به عنوان گونه های پایشگر زیستی فلزات سنگین در مورد کیفیت هوای شهر بجنورد انجام شد. با توجه به هدف پایش آلودگی فلزات سنگین توسط گونه های مذکور، نمونه های خاک و گونه های درختی از 12 ایستگاه (سه ایستگاه در منطقه یک، پنج ایستگاه در منطقه دو، سه ایستگاه در منطقه مهر و یک ایستگاه شاهد از پارک جنگلی بابا امان) از مناطق سه گانه شهرداری برداشت شدند. برای استخراج فلزات سنگین از نمونه های خاک و نمونه های گیاهی (پوست درخت، برگ شسته نشده و شسته شده) از روش هضم اسیدی استفاده شد. همچنین ویژگی های فیزیکی خاک (موادآلی، بافت خاک، ec و ph) نیز با استفاده از روش های استاندارد اندازه گیری شدند. غلظت های فلزات سنگین با استفاده از دستگاه جذب اتمی مدل analitical jena conttra 700، به روش شعله و کوره تعیین شدند. شاخص تغلیظ زیستی (bioconcentration factor) فلزات سنگین (مس، روی و سرب) از خاک به اندام های درختی نیز محاسبه شد. یافته ها نشان داد که منبع فلزات سنگین در خاک های شهری بجنورد ترافیک، تردد وسایل نقلیه و فعالیت های انسانی است. انباشت مس، روی و سرب در اندام های درختی هم از خاک و هم از ترسیب اتمسفری منشأ می گیرند. شستن برگ ها قابلیتی برای تشخیص منبع آلودگی از خاک و هوا است که مشخص می کند که فلزات از اتمسفر بر روی اندام های گیاهی رسوب می کنند. مقایسه دو گونه نشان داد که گونه کاج مقدار فلزات بیشتری را در اندام های خود رسوب می دهد و چون شاخص تغلیظ زیستی بیشتری نسبت به گونه زبان گنجشک دارد می تواند به عنوان انباشتگر این فلزات مطرح شود و در این میان برگ درخت شاخص زیستی مناسبی برای مس، روی و سرب است.