خواب و رویا و ارتباط آن با خیال منفصل از نظر ابن سینا و ملاصدرا

مبحث خیال در هر سه حیطه ی هستی شناسی، معرفت شناسی و انسان شناسی قابل ورود و حائز اهمیت و تاثیر است. موضوع رویا موضوعی است که با مبحث خیال در هر سه حیطه مطرح می شود. عوالم وجودی در قوس نزول و صعود متناظر هستند. اما در تعداد این عوالم بین حکمت مشاء و حکمت متعالیه اختلاف وجود دارد. این اختلاف در واقع بر سر وجود عالم مقداری بدون ماده یا همان عالم خیال است. منشا این اختلاف هم تفاوت دیدگاه آنان نسبت به مساله ی مراتب تجرد می باشد که این نیز خود ناشی از اختلاف مبانی آنها در مسائلی است که در همان سه حیطه ی مذکور جای دارند. نظیر حرکت جوهری، اتحاد عقل و عاقل و معقول و اعتقاد به تجرد تام تمامی نفوس از ماده. این اختلاف که به رد و اثبات عالم خیال منفصل می انجامد، توجیه مسائلی از قبیل حشر نفوس جزئی، معاد جسمانی، وحی، نبوت و إخبار از غیب را متفاوت می کند. منکرین عالم خیال منفصل هر چند برای بعضی از این مسائل از قبیل نبوت توانسته اند توجیهاتی را بیان کنند اما در برابر برخی دیگر نظیر معاد جسمانی به بن بست خورده اند. رویای صادقه که از جانب حکما به عنوان مدخلی برای ورود به بحث وحی مطرح شده است، عبارتست از خلاصی قوای باطنی نفس از حواس ظاهره و اتصال به عالم ملکوت و عقل.