چکیده: مسجد بعنوان مهمترین نیایشگاه وعبادتگاه خاص مسلمانان ،اولین نهاد عبادی، سیاسی، اجتماعی وفرهنگی است که در نخستین روزهای پایه گذاری حکومت اسلامی توسط پیامبر اکرم(ص )ایجاد و قلب تپنده جامعه اسلامی ومرکز بی بدیل اجتماع مسلمانان شد. این نهاد در طول تاریخ فراز ونشیب های زیادی را طی کرد و اما درخشان ترین فراز حیاتش دردوران صدر اسلام بود. در این تحقیق مابه دنبال بررسی پیدایش مساجد اولیه در ایران از صدر اسلام تا قرن سوم هجری هستیم که چگونه با ورود دین اسلام به ایران وپذیرش این دین ازسوی مردم ،بعضی از آتشکده ها تبدیل به مسجد شدند وچگونه معماران وهنرمندان ایرانی بااستفاده ازنقشه وپلان ساده مسجدالنبی وتلفیق آن بامعماری وهنر دوره ساسانی دست به ابداعاتی درساخت مساجداولیه زدندواین مساجدکه درابتدا دارای سبک ساده ای بودند تحت تاثیر معماری ساسانی از شکوه خاصی برخور دارشدند. مبحث دیگری که در این تحقیق به آن توجه شده است کارکردها ونقش آفرینی مساجد می باشد که در یک تقسیم بندی کلی، کارکردها را به دو بخش اصلی ؛کارکرددینی و غیر دینی تقسیم نموده وبه شرح آن پرداخته ایم و جایگاه مسجدرا در دین اسلام ،از دیدگاه قرآن واحادیث وروایات موردبررسی قرار داده ایم.