محمّد ایرانی
استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
[ 1 ] - تحلیل نحوی «هم‌نقش ضمیر» با نگاه به ساختار فعل و نقش ضمایر متّصل در جملههای انفعالی ـ احساسی
جُستار حاضر در پی آن است تا به بررسی گروهی از کلمات بپردازد که در جمله، مرجع ضمیری مذکور (پیوسته یا گسسته) هستند و در صورت حذف ضمیر میتوانند جایگزین آن شوند و نقش آن را برعهده گیرند؛ ازاینرو، ما این دسته واژه‌ها و گروه‌های اسمی را «همنقشِ ضمیر» نامیدهایم. ضمایری که این گروهواژهها مرجع آنها هستند بعد از اسم، حرف اضافه و فعل به کارمی‌روند و غالباً در سه نقش مضافٌ‌الیهی، متمّمی و مفعولی ظاهر م...
[ 2 ] - مفهوم دوگانه ترکیب اصطلاحی «از بُنِ دندان»
در بیشتر فرهنگ‌های فارسی؛ اعمّ از فرهنگ‌های عمومی یا فرهنگ لغات و تعبیرات خاصّ یک اثر یا واژگان و اصطلاحات یک شاعر و نویسنده حتّی در شرح‌هایی که بر برخی از متون کهن نظم و نثر نوشته شده، ترکیب کنایی «از بن دندان» را به معنی «از صمیم دل، از دل و جان، و از روی میل و رغبت» معنی کرده‌اند؛ یعنی در حقیقت تنها به یک وجه از معنای آن توجّه داشته‌اند. از آن‌جا که این مفهوم با توجّه به بافت جمله و انسجام معنایی...
[ 3 ] - ضبط ارجح «ی» میانجی در حالت اضافه و هَمایی با «ها»یِ غیرِ ملفوظ
یکی از مشکلات نگارشی زبان فارسی، کتابت و اظهارِ نشانه‌ی اضافه‌ی اسمی یا وصفی در مورد واژه‌هایی است که در صورت نوشتاری آنها «ـه/ه» غیر‌ملفوظ به کار رفته و به عبارتی، واج پایانی آنها کسره (ـِ) یا مصوّت کوتاه «e» به شمار می‌آید. اختلاف در شیوه‌ی نگارش صامت میانجی «ی» (y) پس از واژه‌ی مختوم به «ها»ی ناملفوظ به صورت «ی» کامل پس از «ـه/ه» یا به شکل «یا»یِ ابتر (ء) بر روی «هـا»یِ ناملفوظ (ـهٔ/ هٔ) ناشی از ...
[ 4 ] - شیوۀ شخصیت‌پردازی دووجهی در پیکر فرهاد عباس معروفی
با پایان‌یافتن عصر عدالت شاعرانه در آثار ادبی، شاهد مرگ شخصیت‌های سادۀ نیک‌سرشت یا بد‌ذات در این آثار هستیم. به‌دنبال چنین تحولی، شخصیت‌هایی دووجهی با پیچیدگی‌های ذهنی و روانی پا به عرصۀ رمان‌های مدرن می‌گذارند؛ شخصیت‌هایی که جنبۀ علنی و خصوصی آنها متفاوت از و گاه درتضاد با یکدیگر است، تضادهایی که ممکن است منشئی بسیاری از وقایع متناقض رمان شود و نه تنها فهم رمان را دشوار سازد بلکه خواننده را د...
[ 5 ] - مضمون‌آفرینی‌های شیرکو بیکس با نوسازی تلمیح به داستان پیامبران
داستانهای پیامبران بدون توجّه به تفاوتهای عقیدتی و آیینی همواره در توجّه شاعران ملل گوناگون بودهاست. بازتاب این قصص در کلام سرایندگان کُرد نیز امری اجتنابناپذیر است. شیرکو بیکس نیز از شاعران بزرگ ادبیّات کردی در دوران معاصر است که با بهرهگیری از داستان پیامبران به بیان مفاهیم و مقاصد دیگری همچون انتقادهای سیاسی، مشکلات و مسائل اجتماعی، مصائب قومی و مبارزات مردمی قوم کُرد توجّه داشتهاست. شیر...
[ 6 ] - تحلیل واژگان مرتبط با اجتماعیات در خمسة نظامی با رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان فرکلاف
در گفتمان‌شناسی، دسته‌ای از واژگان را نشان‌دار می‌نامند که معانی فراتری از سطح قاموسی دارند. دقت در گزینش چنین واژه‌هایی در شعر، راهی است به سوی واقعیاتی که در بستر تاریخ جریان داشته‌اند. مسئله در شعر نظامی، این مسئله گاه به طرزی ناپیدا در بطن واژه‌های نشان‌داری است که شاعر برگزیده‌است. در این جستار، به گونة توصیفی ـ تحلیلی و با مطالعة منابع مرتبط با تاریخ عصر نظامی، وقایع مؤثر بر ذهن هنرمند ر...
[ 7 ] - نشانه‌شناسی ثانویّۀ اسطوره‌های برساخته در الطّریق
گونۀ ادبی رمان در روزگار ما، با تصاحبِ جایگاهِ اسطوره، کارکردهای آن را بر عهده گرفته است. از همین روی، رمان می‌تواند مانند اسطوره دارای لایه‌های معنایی نهفته‌ای باشد که گاه هدفِ اصلی نویسنده نیز انتقال آنها به مخاطب است. برای دریافت این معانی می‌توان از روشِ نشانه‌شناسی ثانویّه کمک گرفت که رولان بارت در بررسی نظام‌های اسطوره‌ای آن را به کار می‌برد. در این شیوه، نشانه‌های برآمده از نشانه‌شناسی اوّلیّه...
[ 8 ] - تحلیل ساختار و پیرنگ مقدّمة سفر «هفت کشور» فخری هروی
هفت کشور فخری هروی اثر نویسنده و شاعر توانای دربار ایران و هند در سدة دهم هجری قمری است. این پژوهش با رویکردی ساختارگرایانه مقدمة سفر این کتاب را بررسی کرده است. مقدمة این کتاب بخش ویژه و هنرمندانة آن است. پرسش‌های این پژوهش بر شناسایی ساختار مقدمة هفت کشور، نشان‌دادن الگوی پیرنگ ساختار مقدمه و بیان ارتباط مقدمه با درون‌مایة اصلی تأکید دارد. هدف از اینگونه بررسی‌ها نخست شناسای...
نویسندگان همکار