خلیل بیگ زاده
استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه
[ 1 ] - بررسی تطبیقی عنصر زمان و زمانمندی خطی و یادواره‌ای (مطالعة موردی: «بعد از ظهر سبز» و «دُومَه وَد حَامِد»)
چکیدهروایت‌شناسی و به‌ویژه مقولۀ زمان در روایت از دانش‌های جدید نقد ادبی و روایی در چند دهة اخیر است. ژرار ژنت فرانسوی موفّق‌ترین نظریه‌پرداز زمان روایی است که نظریۀ خویش را در سه قالب «نظم، تداوم و بسامد» مطرح کرده‌‌است. هم‌چنین ژولیوا کریستوا نیز بر این عقیده است که می‌توان زمان داستان‌های روایی را با تحلیل زمان روایی و زمان متن مورد بحث به دو گونه زمانمندی یادواره‌ای و خطی تقسیم کرد. در واقع ...
[ 2 ] - نقد تطبیقی حکایت‌های بهارستان جامی با داستان‌های مینیمالیستی
تأکید و تمرکز فرمالیست‌ها بر خَلق فُرم‌های نو با کمک استراتژی‌های کلامی، خالقان آثار ادبی را بیش از پیش به سوی مسائل مربوط به فُرم و تکنیک کشاند. نویسندگان این عرصه با بهره‌مندی از شگردهایی چون بی‌پیرایگی و سادگی زبان و مفاهیم،غافل‌گیری،به‌کارگیری تِمِ جذّاب، خلاصه‌گویی و کمال ایجاز وواقع‌گراییبه آفرینش گونه‌ای داستانی نائل شدند که بر مبنای فُرم و ظرافت‌های تکنیکی و بیان موضوع در کمترین حجم ممکن برای ...
[ 3 ] - شخصی‌سازی و روند عدول از خودکاری زبان در شعر احمد عزیزی
چکیده فراهنجاری یکی از شگرد‌های برجسته‌سازی زبان در شعر و عدول از خودکاری آن است که کاربرد گونه‌های متعدد آن در شعر معاصر اهمیّت یافته، سیمایی متمایز به سبک آن بخشیده، موجبات تازگی در بیان و درنگ در دریافت معنای آن را فراهم آورده و عواطف و هیجانات شاعرانه را بدون ملاحظة معمول به زبان در چنین فضایی برای مخاطب نمایش میدهد. شعر احمد عزیزی یکی از نمودهای این تحوّل زبانی است که اصول ثابت زبان را شکست...
[ 4 ] - جلوه‌های مقاومت در شعر یدالله بهزاد کرمانشاهی
رویدادهای مهم یکصد سالة اخیر مانند نهضت مشروطه، استبداد دوران پهلوی اوّل و دوّم، انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی تحوّلی عمیق در ادبیّات معاصر ایران ایجاد کرده و شاعران متعهّد، آثار ارزشمندی را با بن‌مایه‌های پایداری علیه استبداد داخلی، ستمگری استکبار جهانی و تجاوزگری دشمن بعثی آفریده‌اند. یدالله بهزاد کرمانشاهی از شاعران متعهّد و ملتزم معاصر است که علیه حاکمیّت استبدادی پهلوی دوم و تجاوزگری دشمن بعثی شعر ...
[ 5 ] - بازنمایی آموزه‌های تعلیمی کودکان در افسانه‌های لافونتن
آموزه‌های تعلیمی- اخلاقی از مؤلفه‌های مهم آثار ادبای بزرگ هستند که در شکل‌گیری صحیح مبانی تعلیمی- اخلاقی در جوامع انسانی نقش اساسی ایفا میکنند. ژان‌دو لافونتن از شاعران کلاسیک قرن هفدهم فرانسه ادبیات تعلیمی را محدود به تلقین و تبلیغ نصایح خشک نکرد و مسائل گوناگون تعلیمی- اخلاقی را حسب شرایط مخاطب ارزیابی نمود و آن چه را در نگاهش سدّ راه تکامل جامعه انسانی بود، در قالب افسانه بازنمایی کرد تا به ...
[ 6 ] - بازنمایی اصول کلاسیسم و نئوکلاسیسم در شعر پروین اعتصامی
پروین اعتصامی از شاعران سنت‌پذیر نوگرا، خردستا، اخلاق‌مدار و آرمان‌خواه عصرمشروطه است که در پیدایش ادبیات کلاسیسم و نئوکلاسیسم در ادب معاصر فارسی دخیل بوده است و در این زمینه از سرآمدان عصر خویش است. او شاعری اجتماعی با بینشی انسانی است که کوشش انسان عصر خویش را می‌ستاید و او را به خردورزی، دانایی محوری و تصمیم عاقلانه دعوت می‌کند. اگرچه این شاعر مکتب کلاسیسم به دنبال تبلیغ مسلک خاصی نیست اما خ...
[ 7 ] - بررسی طنز در حکایت‌های رسالة دلگشا بر اساس الگوی رابرت لیو
عبید زاکانی شاعر و طنزپرداز قرن هشتم است که حکایت‌های طنزآمیز شاعر در رسالة دلگشا زبان تند و گزندة او را در اعتراض به فضای اجتماعی و سیاسی روزگارش به‌خوبی نمایانده‌است. نظـریة «انـگاره معنایـی طنـز» ویکتور راسکین (Victor Raskin) حرکتی اساسـی است که در مقابل رویکـرد طبقه‌بندی سنتـی طنـز قرار می‌گیرد. این نظریه سرآغاز بررسی‌های زبان‌شناسانه و معناشناسانه در حوزة طنز گردید و بر نظریه‌ها و الگوهای ...
[ 8 ] - تحلیل تقابل واژگانی شعر رضوی شاعران دفاع مقدّس
چکیده نشانه‌شناسی ساختارگرا چگونگی شکل‌گیری معنا و بازنمود واقعیت را بررسی می‌کند و معتقد است که دالّ و مدلول به شدّت با یکدیگر پیوند دارند و ارتباطی پی‌آیند میان آنها برقرار است، به گونه‌ای که هر دالّی یادآور مدلولی خاص در ذهن است. این نوع نشانه‌شناسی تقابل‌های دوگانه را عناصری بنیادین در بررسی ساختاری و معنایی آثار ادبی و از اصلی‌ترین روش‌های دستیابی به ساختار متن می‌داند. این پژوهش با هدف تحلی...
[ 9 ] - تحلیل تراژدی‌های شاهنامة فردوسی بر پایة افسانة مضمون ارسطو
ارسطو تراژدی را به اجزایی شش‌گانه تقسیم کرده است و افسانة مضمون (پی‌رنگ) از اهمّ آن‌هاست که پی‌رنگ تراژدی‌های شاهنامة فردوسی هم‌گونی جالب توجّهی با آن دارد. این پژوهش با هدف تبیین پی‌رنگ تراژدی‌های شاهنامة فردوسی بر پایة دیدگاه ارسطو با روی‌کردی توصیفی - تحلیلی انجام شده و نشان داده است که پی‌رنگ تراژدی‌های شاهنامه غالباً با عنصر پی‌رنگ ارسطویی و اجزای آن: بازشناخت، دگرگونی و واقعة دردانگیز هم‌خ...
[ 10 ] - جلوه های پایداری در مناظره های امامرضا(علیه السلام) و سروده های صفارزاده و گرمارودی
دین اسلام مهم‌ترین عامل وحدت ملی و اقتدار فرهنگ اسلامیـایرانی است. آموزه‌های دینی، سیمای معصومین(علیهمالسلام)، سخنان و روایات سازنده و شجاعانة آنان برای روشنگری و استبدادستیزی از مبانی مهمّ ادبیات پایداری در زبان و ادب فارسی است، چنان‌که مناظره‌های امامرضا(علیهالسلام) با بزرگان و دانشمندان ادیان گوناگون در شمار این مبانی نظری است. بر این اساس، مناظره‌های امامرضا(علیهالسلام) مبتنی بر فرهنگ...
[ 11 ] - خوانش رابطۀ بینامتنی شعر رضوی معاصر و قرآن کریم
رابطة بینامتنی و اثرپذیری شاعران از متون دیگر، از جذّاب‌ترین مقوله‌های قابلبررسی در نقد ادبی و ادبیات تطبیقی است و شعر رضوی از این رهگذر، سرشار از پشتوانه‌های قرآنی، عناصر ارزشی، مناسبات بینامتنی و کارکردی است که از منظر رویکرد بینامتنیت قابل مطالعه است. این پژوهش با هدف تبیین انواع روابط بینامتنی شعر رضوی معاصر و قرآن کریم به روش تحلیلی،<span lang="...
[ 12 ] - زخمه‌ای بر چنگِ دل شعشعة خورشید خراسان بر مثنوی «مادر آهوان» احمد عزیزی
ادبیات شیعی با پرداختن به مضامین مذهبی و برخورداری از جایگاهی ویژه در نزد محبان خاندان عصمت و طهارت(ع)به جریانی پویا و پرشور مبدل شده است تا آموزه‌های آیینی‌ـ ولایی را با نگاهی اخلاقی‌ـ‌تربیتی و با زبانی هنری و مؤثر به نسل‌های نیازمند به آبشخور علم و اخلاق معصومین(ع) انتقال دهند و باورهای اهـالی شیعه را به‌سوی آرمان‌های اصیـل و متعالی این راه...
[ 13 ] - بازنمایی آموزه‌های تعلیمی کودکان در افسانه‌های لافونتن
آموزه‌های تعلیمی- اخلاقی از مؤلفه‌های مهم آثار ادبای بزرگ هستند که در شکل‌گیری صحیح مبانی تعلیمی- اخلاقی در جوامع انسانی نقش اساسی ایفا میکنند. ژان‌دو لافونتن از شاعران کلاسیک قرن هفدهم فرانسه ادبیات تعلیمی را محدود به تلقین و تبلیغ نصایح خشک نکرد و مسائل گوناگون تعلیمی- اخلاقی را حسب شرایط مخاطب ارزیابی نمود و آن چه را در نگاهش سدّ راه تکامل جامعه انسانی بود، در قالب افسانه بازنمایی کرد تا به ...
[ 14 ] - بازنمایی اصول کلاسیسم و نئوکلاسیسم در شعر پروین اعتصامی
پروین اعتصامی از شاعران سنت‌پذیر نوگرا، خردستا، اخلاق‌مدار و آرمان‌خواه عصرمشروطه است که در پیدایش ادبیات کلاسیسم و نئوکلاسیسم در ادب معاصر فارسی دخیل بوده است و در این زمینه از سرآمدان عصر خویش است. او شاعری اجتماعی با بینشی انسانی است که کوشش انسان عصر خویش را می‌ستاید و او را به خردورزی، دانایی محوری و تصمیم عاقلانه دعوت می‌کند. اگرچه این شاعر مکتب کلاسیسم به دنبال تبلیغ مسلک خاصی نیست اما خ...
[ 15 ] - دراسة مقارنة للتبئیر ﺍﻟﺴﺭﺩی من وجهة نظر جیرار جینیت (روایتی سنة البَلبَلة و موسم الهجرة الی الشمال، نموذجا)
یعتبر التوحید بین الروایة و مرکز الرؤیة من العناصر البدیهیة فی کتابة القصص، لأنَّ التبئیرهو إختیار مرکز الرؤیة الذی یشاهد عن طریقه الشخصیّات و الأحداث الروائیة، فهذه العملیّة تبرّر تعدّد الأصوات فی الروایة و تمزج فی مسیرتها زوایا الرؤیة المختلفة و تتغیر دائماً من رؤیةٍ إلی أخری. هذه الدراسة ناقشت و فسّرت أنواع التبئیرﺍﻟﺴﺭﺩی فی روایتی سنة البَلبَلة للکاتب عباس معروفی وموسم الهجرة الی الشمال للکاتب الطیب صا...
[ 16 ] - جلوه‌های مبارزاتی سیمای امام رضا (علیه السلام) در شعر دفاع مقدّس
امام رضا (علیهالسلام) در برابر طاغوت‌های استبدادی و فکری زمانه ایستادگی کرده و آزاداندیشی و آزادی‌خواهی از جلوه‌های پایداری در سیمای مبارزاتی حضرت است. آشنایی شاعران دوران دفاع مقدّس با سیمای مبارزاتی امام رضا (علیهالسلام) و آموزه‌های رضوی مبتنی بر فرهنگ پایداری از رخدادهای اثرگذاری است که مبانی و محتوای شعر دفاع مقدّس را بازآفرینی کرده است؛ چنان‌که سیمای امام رضا (علیهالسلام) را با تکیه بر ج...
[ 17 ] - بررسی و مقایسۀ باورهای عامیانه در داستان‌های باغ بلور و دل‌دلدادگی
باورهای عامیانه پناهگاهی برای اذهان ساده‌ایست که قدرت تبیین و تحلیل حوادث را نداشته و از طرفی خود را در برابر ناگواری‌ها و ناملایمتی‌‌ها بی‌دفاع می‌دانند، مردمی که در محیطی آکنده از نا‌آگاهی زندگی میکنند به‌ناچار به نیروی غیرعقلانی متوسل شده تا تعارض‌های ذهنی را کاهش دهند. برخی از این اندیشه‌های خرافی به‌قدری محکم و استواراند که تا قرن‌ها پس از پیدایش همچنان ادامۀ حیات می‌دهند. در این پژوهش، ...
[ 18 ] - پژوهشی در باب شیوه‌های درمانگری در قصّههای عامیانۀ ایرانی
درد و دردمانگری از بن‌مایه‌های رایج در قصّههای عامیانه است. دردها، درمانگران و درمانگری، اشکال، صورت‌ها و شیوه‌های متعدّدی در قصّهها دارند. شناخت آنها درک عمیق‌تری از مفاهیم درد و درمان نزد عامّه آشکار می‌سازد. برای شناخت تجلّی‌های درد و درمانگری در مجموعۀ چهار جلدی قصّههای ایرانی انجوی شیرازی از شیوۀ توصیفی- تحلیلی بهره برده شده و صورت‌های درد، درمانگران و شیوه‌های درمانی استخراج، دسته‌بندی و تح...
[ 19 ] - بررسی شخصیّت علی(ع) در خاوران‌نامه بر اساس نظریّۀ فلیپ هامون
شخصیّت بزرگ و برجستۀ علی(ع) به گونه‌ای است که همه را مجذوب خویش ساخته و در طول تاریخ همواره نویسندگان و شاعران بسیاری شخصیّت وی را توصیف کردهاند از جملۀ آنان مولانا محمّدبن‌حسّام خوسفی شاعر قرن نهم هجری است. وی نخستین حماسه‌سرای مذهبی ادب فارسی و جزء اوّلین شاعرانی است که تفکّر شیعی را در شعر خود پرورانده است. شخصیّت والای علی (ع) وی را بر آن داشته تا پیرامون آن حضرت، ابیاتی نغز و زیبا بسراید. فیلیپ ...
[ 20 ] - دوگانه‌انگاری از نظر دکارت و مولوی
این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی دوگانه‌انگاری (دوآلیست) را از دیدگاه دکارت و مولوی با تمرکز بردوگانۀ نفس و بدن، از منظر هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی و تعامل آن دو بررسی و مقایسه می‌کند. دکارت در هستی به دو جوهرِ نفس (جوهر اندیشنده) و بدن (جوهر ممتد یا مادّی) و در رأس آنها به خداوند معتقد است و آنها را متمایز و جدا از یکدیگر می‌داند. به اعتقاد او دو جوهر نفس و بدن، نه‌تنها به‌لحاظ مفهوم و در عالم ذه...
[ 21 ] - نقش و کارکرد شخصیّتهای دینی – تاریخی در قصّه های عامیانۀ ایرانی
افسانهها و قصّهها بهعنوان شاخهای از ادبیّات عامّه، پیوند خود را با تاریخ و دین حفظ کردهاند و بستری مناسب برای بازآفرینی شخصیّتهای تاریخی و دینی فراهم آوردهاند. این نوشتار مجموعهی چهار جلدی قصّههای ایرانی را به شیوهی توصیفی- تحلیلی مطالعه نموده و به بررسی شخصیّتهای تاریخی-دینی بهکاررفته در این قصّهها پرداخته است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که این شخصیّتها در سیونه داستان از مج...
[ 22 ] - مؤلّفه‌های مکتب رمانتیسم در رمان دکتر نون زنش را بیشتر از مصدق دوست دارد
رمانتیسم از مکتب‌های فلسفی- ادبی و مادر بسیاری از مکاتبِ اروپایی است که بعضی دگرگونی‌های فکری را در اروپا در پی داشت. گرچه رمانتیسم در قرن نوزدهم میلادی در آلمان، به عنوان مکتبی مشخّص، معرّفی شد، امّا بعضی ریشه‌ها و رگه‌های آن از دیرباز در فرهنگ و تفکّر ایرانی وجود داشته و بر حیات فکری و فرهنگی بشر ایرانی سایه افکنده است؛ چنان‌که می‌توان این رگه‌ها را در بیشتر آثار ادبی- هنری ایرانی از گذشته تاکنون ...
نویسندگان همکار