محمود رضایی دشت ارژنه
دانشیار زبان وادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، ایران
[ 1 ] - نقد و بررسی برخی از ابهامات یادداشت‌های شاهنامه
یادداشت‌های شاهنامه یکی از کاملترین و جامع‌ترین شرح‌های شاهنامه است. جلال خالقی مطلق در این اثر به‌طور ستوده اطلاعات بایسته‌ای را ارائه کرده است. این اطلاعات عبارت‌اند از: گزارش ابیات، توضیح واژه‌ها، اشاره به ریشهشناسی برخی کلمات، سبب اصالت برخی گزینش‌ها، بررسی پی‌درپی‌بودن ابیات، اشاره به نکات دستوری و جنبه‌های بلاغی و زیبایی‌شناختی، توضیح ژرف‌ساخت‌های اسطوره‌ای- آیینی برخی از ابیات. در این ...
[ 2 ] - بررسی انتقادی واژه «خضرا» در تاریخ بیهقی
تاریخ بیهقی یکی از شاهکارهای نثر فارسی است که ابوالفضل بیهقی توانسته است در آن، ضمن پردازش بی‌پیرایه بخش مهمی از تاریخ این مرز و بوم، نثری سخته و استوار را به نمایش گذارد. بررسی تاریخ بیهقی گویای آن است که این اثر ارزشمند با وجود اهمیت وافر ادبی – تاریخی، مورد بی‌مهری‌های فراوانی، چه از جانب نسخه‌نویسان و چه از جانب مصححان قرار گرفته است؛ به طوری که تا کنون نه نسخه معتبری برای استناد به آن در د...
[ 3 ] - نامه باستان در بوته نقد (نقد چند بیت از نامه باستان)
نامة باستان، کاملترین شرح شاهنامة فردوسی است که میر جلالالدین کزّازی کوشیده است، ضمن پرداختن به مسائلی مانند واژهشناسی، ریشهشناسی، اسطورهشناسی، سبکشناسی و زیباییشناسی، معنای بیتهای مبهم را نیز بازنماید. از دیگرسو، این اثر یک متن ویراسته نیز هست؛ به این ترتیب که کزازی کوشیده است، بر پایة برنوشتهای خالقی مطلق، مسکو، ژولمول، کلالة خاور، دبیر سیاقی و جوینی، به تصحیحی قیاسی دست یازد و بیتها...
[ 4 ] - نقد و بررسی نارسایی‌های موجود در پیرنگ داستان «رستم و سهراب»
یکی از عناصر مهم تشکیل دهنده‌ی داستان، پِی‌رنگ و توجّه به روابط منطقی میان رویدادها در داستان است که توجّه و باریک‌بینی نسبتاً قابل تأمّل فردوسی به این مقوله و دقّت در روابط علّی و معلولی حوادث داستانی در شاهنامه، یکی از جنبه‌های درخشان حماسه‌ی ملی ایران است. امّا با ژرف‌نگری در برخی از داستانهای شاهنامه از جمله «رستم و سهراب»، روشن می‌شود که پیرنگ آن در بسیاری از موارد نااستوار و سست است و پرس...
[ 5 ] - بررسی خاستگاه اسطوره‌ای نام در گستره ادبیات حماسی
نامپوشی یا افشای نام یکی از بنمایههای برجسته در ادبیات حماسی است. هدف ما در این جستار بررسی نام از این منظر در شاهنامه فردوسی، منظومه‌های پهلوانی، و طومارهای نقالی است. بدین منظور این آثار با روش کتابخانهای و تحلیل محتوا واکاوی شدهاند. حاصل آنکه پهلوانان در رویارویی با دشمن چهار شیوه را در پیش میگیرند؛ در بیستوپنج مورد بیمحابا و آشکارا نام خود را فاش میکنند، در پنج مورد با نامی جعلی با...
[ 6 ] - نقد و بررسی داستان گشتاسب بر اساس نظریّة توهّم توطئه
چکیده نظریّة توهّم توطئه یا پارانویا، یک نظریّة مدرن سیاسیست که بر اساس آن، حاکم پارانوییک چنین میاندیشد که تمام کاینات در حال توطئهچینی علیه اوست و کشور را پیوسته دستخوش توطئه و براندازی از سوی دیگران میداند. او گاه بعمد میکوشد با توسّل به توهّم توطئه، نامشروع‌بودنِ حکومت خود و مشکلات داخلی را از کانون توجّه واقعشدن دور کند و توجّه مردم را به توطئهها و کانونهای بحران بیگانگان معطوف دارد. در ای...
[ 7 ] - نقد و بررسی نمودهای خودشکوفایی در منطق‌الطیر عطار بر اساس نظریه‌ی راجرز
گرایش فطری انسان به خودشکوفایی و کمال، به‌ویژه وقتی که ادبیات به حوزه‌ی عرفان قدم می‌گذارد و با چاشنی شریعت و طریقت آمیخته می‌گردد، گستره‌ی عظیمی از ادبیات ایران‌‌شهر را به خود اختصاص داده است. منطق‌الطیر عطار از جمله آثاری است که با درونمایه‌ی اصلی دیدار با خویشتن و شناخت خود، بشر را به فارغ شدن از متعلقات ناسوتی و نیل به کمال فراخوانده است و از رهگذر این اندیشه، به رویکردی از علم روانشناسی به...
[ 8 ] - نقد و بررسی داستانی از مثنوی‌معنوی براساس رویکرد بینامتنیت
چکیده پیروان رویکرد بینامتنیت معتقدند که هیچ متنی خود بسنده نیست و هر متن در آن واحد، هم بینامتنی از متون پیشین و هم بینامتنی برای متون بعدی است. در این جستار، ابتدا وجوه مختلف متن و بینامتنیت تشریح شده، سپس براساس این رویکرد، داستانی از مثنوی معنوی با عنوان «آن پادشاه جهود که نصرانیان را می‌کشت از بهر تعصب»، نقد و بررسی شده‌است. در پایان، چنانکه پیروان رویکرد بینامتنیت تأکید کرده‌اند، ...
[ 9 ] - طلسم جمشید «نقد و بررسی بن‌مایه‌ای اسطوره‌ای در منظومه‌های پهلوانی و طومارهای نقالی با تکیه بر سام‌نامه»
گسستن فرّ از جمشید در هیئت مرغ وارغن و پیوستنش به ایزد مهر، فریدون و گرشاسپ، یکی از بنلادهای کهن اسطوره‌ای است که در اساطیر ایران، متون حماسی و طومارهای نقالی، بازتابی پررنگ دارد. بدیهی است هر بنلاد اسطوره‌ای در گذر خود از دنیای اسطوره به گسترۀ منطق‌پذیرتر حماسه متناسب با شرایط زمانی و مکانی، دستخوش دگرگونی‌هایی می‌شود تا به گونه‌ای خردباورتر در اذهان بنشیند. سپس در تطور از حماسه به ادبیات عامه ...
[ 10 ] - بـررسـی تـأثیـر داستـان هـای قـرآنـی بر افسانه های عاشقانۀ لری بر مبنای نظریۀ ترامتنیّت ژنت
ارتباط متنی با متنهای دیگر از موضوعهایی مهم است که ساختارگرایی و پساختارگرایی به آن میپردازد. ژنت در ترامتنیّت به بررسی تأثیرات یک متنِ اساس به عنوان پیشمتن بر متن یا متنهای دیگر(بیشمتن) میپردازد. نظریۀ ترامتنیّت بهرهگیری متون از یکدیگر را براساس پنج نوع رابطۀ بینامتنیّت، فرامتنیّت، پیرامتنیّت، سرمتنیّت و بیشمتنیّت میداند. در این مقاله به بررسی تأثیر داستانهای قرآنی بر افسانههای عاشقانهی ل...
[ 11 ] - ملاحظاتی درباره‌ی منظومه‌ی قندهارنامهی میرزا عبدالقادر تونی
قندهارنامهی میرزا عبدالقادر تونی حماسه‌ای تاریخی مربوط به دوره‌ی صفوی است که تک‌نسخه‌ی موجود آن ناقص و تا به حال تصحیح و بررسی نشده است. این پژوهش ضمن معرفی این نسخه و بررسی زندگی سرایندهی آن، به مقایسه‌ی حوادث آن با دیگر آثار تاریخی پرداخته است. بررسی متن تذکره‌ها نمایانگر آن است که مهم‌ترین و معتبرترین قول درباره‌ی سرایندهی قندهارنامه، تذکره نصرآبادی است که نام سراینده را میرزا عبدالقادر...
[ 12 ] - ملاحظاتی دربارة منظومة شبرنگ‌نامه
شبرنگ‌نامه از سراینده‌ای ناشناس و یکی از منظومه‌های پهلوانی مهم پس از شاهنامه است. این اثر که گویا در سدة ششم سروده شده است دربارة کین‌ستانی شبرنگ، پور دیو سپید، از رستم و ایرانیان سخن می‌گوید. شبرنگ پس از اینکه درمی‌یابد رستم پدرش را کشته است، درپی کین‌خواهی از ایرانیان برمی‌آید. او ابتدا اولاد، فرمانروای مازندران، را می‌کشد و چون خود فرهمند نیست، مادرش مهیار بر تخت سلطنت ماز...
[ 13 ] - بررسی تحلیلی تطبیقی اسطوره‌‌های پرواز ( کیکاووس، نمرود، ووئی،ایکاروس و اتنه )
پرواز به آسمان یکی از آرزوهای دیرینة بشر بوده که در اسطوره‌ها به زیبایی تبلور یافته است. در این جستار به واکاوی پنج اسطوره (کیکاووس در روایات ایرانی، نمرود در روایـات سامی، ووئی در روایـات چینی، ایـکاروس در روایات یونانی و اتنـه در روایات بینالنّهرینی) که وجه غالب آنها پرواز است، پرداخته شده است. هدف اصلی این پژوهش بررسی هم‌گونی‌های این روایات با یکدیگر و پاسخ به این پرسش است که آیا ممکن ا...
[ 14 ] - بررسی تحلیلی - تطبیقی رمان دراکولای برام استوکر و اسطوره‌ی ضحّاک
در این جستار نگارندگان با واکاوی و مقایسه‌ی تحلیلی تطبیقی رمان مخوف دراکولا اثر برام استوکر و اسطوره‌ی کهن ضحاک، به این دریافت رسیده‌اند که دو اثر یاد شده علی‌رغم روساخت ناهمگونشان، در بسیاری از موارد همگون‌اند و شاخصه‌های بنیادین اسطوره‌ی ضحاک، در رمان معاصر دراکولا به شکلی برجسته تبلور یافته است؛ چنانکه در هر دو اثر ضد قهرمانان(دراکولا و ضحاک)، زشت‌چهر ودیوصفت هستند، در هر دو، ضد قهرمان پس از...
[ 15 ] - نقد و بررسی سیمای فیروز بن یزدگرد دوم در شاهنامه و تواریخ دوره‌ی اسلامی
در پی تبیین جایگاه بخش تاریخی شاهنامه، در این جستار سیمای فیروز در شاهنامه با تواریخ دورة اسلامی مقایسه و روشن شد که شاهنامه از نظر تاریخی نیز یکی از منابع موثّق و قابل اعتماد است و در کلّیات، ماجراهای عهد فیروز با متون تاریخی همسوست؛ چنانکه شورش فیروز بر برادرش هرمزد و تصاحب سلطنت، قحطی هفت ساله، مردمداری فیروز و مدیریت بحران در دورة قحطی، ساختن شهرهایی در زمان فیروز، جنگ فیروز با خوشنواز، شکس...
نویسندگان همکار