محمدجعفر یاحقی
استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد
[ 1 ] - تحلیل نماد غار در هفت پیکر نظامی
نظامی گنجوی را می توان به عنوان یکی از چهره های برجسته نماد پردازی در ادبیات فارسی به شمار آورد. در میان آثار ارزشمند این شاعر بزرگ، هفت پیکر اثری کاملاً رمزی است که هر یک از اجزا و تصاویر آن می تواند به صورت نمادین تفسیر شود. یکی از مهمترینِ این تصاویر، تصویر «غار» است که نقش پررنگ و برجسته ای در سراسر اپیزودهای (حادثه های فرعی) این کتاب ارزشمند دارد. سؤال اصلی این پژوهش، این است که ایماژ «غار» ...
[ 2 ] - مخاطب‌شناسی سنایی در آثار منثور قرن ششم تا دهم هجری
پرسش اصلی مقاله، چنان که از عنوان آن هم بر می‌آید، مخاطب شناسی سنایی در آثار منثور قرن ششم تا دهم هجری است. برای یافتن پاسخ، ابتدا آثار منثوری را که از اشعار سنایی استفاده کرده بودند، شناسایی کردیم. پس از استخراج ابیات و مطابقت آنها با آثار سنایی، منابع مذکور بر اساس موضوع در هشت گروه طبقه‌بندی شدند: آثار تاریخی، عرفانی، تفسیری، زندگی‌نامه‌ای، اخلاقی، فنی ـ ادبی، روایی ـ داستانی و ترسّلی. سپس ب...
[ 3 ] - تحلیل چگونگی بازتاب گونه‌های بینامتنی با شاهنامه در تاریخنوشتههای سلسلهای برمبنای بینامتنیّت ژرار ژنت
بینامتنیّت مبتنی بر پیوند یک متن با متنهای دیگر است. این متنها میتواند از دو شاخة متفاوت، امّا وابسته به یک فرهنگ باشد، چنانکه شاهنامه و متنهای تاریخی سلسلهای اینگونه است. به این صورت که پیوند و ارتباط بسیاری میان پیشمتن شاهنامه و تاریخنوشتههای سلسلهای در طول ادوار متمادی ایجاد شده است. از این رو، مسألۀ پژوهش این است که ارتباط بینامتنی میان شاهنامه و تاریخنوشتههای سلسلهای از سدة ششم...
[ 4 ] - تحلیل برخی از افسانه‌های ایرانی براساس الگوی پرورش زندگی خلاق زنان کلاریسا پینکولا استس
پینکولا استس الگوی پرورش زندگی خلاق را براساس قصههای «زن گریان، دختر کبریتفروش و سه تار موی طلایی» ترسیم و در این قصهها ابعاد مختلف کنش و رفتار زیستنِ خلاق زن‌ـ قهرمان را بررسی کرده است. در این مقاله، نگارندگان نیز با تکیه بر روش استس دو گروه از افسانه‌های ایرانی را که زن‌ـ قهرمان در آنها زیستی خلاق دارد، انتخاب و این الگو را تحلیل کرده‌اند. نتایج این پژوهش نشان میدهد که در این دو گروه از ا...
[ 5 ] - تاثیرپذیری ملک الشعرای بهار از فردوسی
هدف این مقاله بررسی ثأثیرپذیری ملکالشعرا بهار از فردوسی است. به این منظور پس از بیان مختصری در مورد زندگی بهار در ارتباط با شاهنامه و شاهنامهپژوهی، تأثیرپذیری بهار از فردوسی در سه قسمت؛ ستایش فردوسی و شاهنامه، صحنهپردازیها و توصیفات حماسی و کارکرد تلمیحات شاهنامهای در دیوانش بررسی شده است. شواهد تأثیرپذیری از دیوان استخراج شده و درصورت نیاز ارتباط آن با مسایل اجتماعی و سیاسی زمان سرایش اشع...
[ 6 ] - تحلیل روابط شخصیتها در منظومه‌ی لیلی و مجنون نظامی
مسأله‌ی اساسی این مقاله تحلیل روابط و مناسبات شخصیتها در لیلی و مجنون نظامی است. در این تحلیل، از الگوی کنش‌گر گریماس استفاده شدهاست. شش نقش اصلی یا به تعبیر گریماس، کنش‌گر، در این روایت بازیابی شده که عبارتند از: فرستنده، پذیرنده، فاعل، هدف، یاری‌گر و بازدارنده. براساس نتایج حاصل از این تحقیق، در روایت لیلی و مجنون، فرستنده: عشق است که یک مفهوم انتزاعی است نه یک شخصیت عینی؛ پذیرنده: لیلی و م...
[ 7 ] - تأثیر صورخیال ادبی برنگارگری مکتب شیراز
خیال از عناصراساسی شکل گیری یک اثرهنری است. صورت‌های خیالی که هنرمندان برای بیان مقاصد واندیشه‌های خود به کار می‌گیرند عموماً ریشه درباورهای اساطیری وفرهنگی دارد. ازاین رو میان صورت‌های خیالی هنرهای مختلف، نوعی قرابت وخویشاوندی برقرار است و غالباً هنرهای مختلف در به کارگیری صورت‌های خیالی، تحت تاثیر یکدیگر هستند. ادبیات ونگارگری از دیرباز در خدمت یکدیگر بوده‌اند. در حاشیه‌ی نسخ خطی، برای بیان رو...
[ 8 ] - رسالة «منامیه» از میرسیدعلی همدانی
رساله‌نویسی از روزگاران گذشته در دنیای اسلام رواج داشت و دانشمندان و ادبا، نکته‌ها و یافته‌های مهم و ضروری خود را در قالب رساله عرضه می‌کردند. کار رساله‌نویسی در روزگار میرسیدعلی همدانی (713-786ه.ق/ 1313-1384م.)، یعنی سدة هشتم هجری نیز چون بسیاری دیگر از دوره‌ها رونق فراوان داشته است؛ چنانکه بیشتر آثار هم‌روزگاران وی در قالب رساله نوشته شده است. در میان رساله‌نویسان آن روزگار، نام سیدعلی همد...
[ 9 ] - رودکی و خیام
در میان سخندانان و اندیشه‌وران ایرانی، خیام یکی از بزرگانی است که وجوه شباهت‌های مضمونی و فکری او را با رودکی میتوان موضوع سخن قرار داد. عمدۀ مسائل و موضوعاتی که در شعر خیام مطرح است، به‌عنوان اصول اولیۀ دستگاه فلسفی در اندیشه و حکمت خسروانی و فرهنگ آریایی دیده می‌شود. بنیاد و اساس حکمت خسروانی و بن‌مایه‌های فلسفی، شفاف‌تر از همه جا، در شعر رودکی تبلور یافته است؛ همان که در شعر خیام کاملاً به‌ص...
[ 10 ] - نقد عرفات‌العاشقین با تکیه بر مجموعۀ لطایف و سفینۀ ظرایف
به‌سبب شرایط نامناسب تاریخی، سیاسی و اجتماعی، بسیاری از نسخههای معتبر آثار ادبی ازجمله دیوان برخی از شاعران در طول تاریخ از بین رفته است؛ به همین سبب میتوان از سفینه‌های شعری که دربردارندۀ گزیده‌ای از اشعار شاعران مختلف است، در جایگاه یکی از مهمترین منابع جانبی برای تصحیح و بازتصحیح بسیاری از متون ادبی بهره برد. مجموعۀ لطایف و سفینۀ ظرایف تألیف سیف جام هرویاز کهن‌ترین سفینه‌های به‌ج...
[ 11 ] - خاقانی شروانی در شعر خود از روایت کدام شاهنامه بهره برده است؟
خاقانی شروانی قصیدهسرای بزرگ سدۀ ششم هجری قمری، به میزانی بسیار از روایات شاهنامه و داستانهای اساطیری و پهلوانی در شعر خود بهره برده است. برخی شواهد نشان میدهد که شاعر در شعر خود به داستانهایی حماسی و پهلوانی از شاهنامه اشاره میکند که مربوط به روایت فردوسی از شاهنامه نیستند و مشخّصاً در شاهنامۀ فردوسی وجود ندارند یا به گونهای دیگر روایت شدهاند. نگارندگانِ این سطور، این فرض را مطرح میکنند ک...
[ 12 ] - ابیات نویافتۀ شاعران در مجموعۀ لطایف و سفینۀ ظرایف و اشاره‌ای به اهمّیّت این اثر
به دلیل فقدان نسخههای خطّی معتبر از دیوان برخی شاعران، سفینهها و جنگهای شعری ازجمله مهمترین متونی هستند که میتوان از آنها، در جهت تصحیح و بازتصحیح دیوانها، استفاده کرد. هرچه قدمت این سفینهها بیشتر باشد، معمولاً ضبط‌های صحیحتر و اصیلتری دارند. مجموعهی لطایف و سفینهی ظرایف، تألیف سیف جام هروی، یکی از مهمترین سفینههایی است که در پایان قرن هشتم و ابتدای قرن نهم هجری، در شبهقارّه نوشته ش...
نویسندگان همکار