عبدالحسین کلانتری
دانشیار جامعه‌شناسی دانشگاه تهران
[ 1 ] - بازار به مثابه میدان: تحلیل بوردیویی بازار با تاکید بر بازار سنتی تهران
هدف مقاله‌ی حاضر تحلیل بازار به‌مثابه میدان است. تلاش شده است بااستفاده از نظریه‌ی میدان بوردیو و براساس رویکرد روش‌شناختی ترکیبی و استفاده از تکنیک‌هایی چون مشاهده، مشاهده‌ی مشارکتی، مصاحبه و استفاده از اسناد و منابع معتبر به تحلیل بازار سنتی تهران پرداخته شود. براساس یافته‌های پژوهش حاضر میتوان گفت که بازار برخاسته از نظم خودانگیخته نیست و کنش بازاریان در بستری از نظم و هماهنگی اتفاق نمی‌افت...
[ 2 ] - تمایزات جامعه شناختی و جغرافیایی سبک زندگی در شهر تهران
مقاله‌ی حاضر درصدد شناسایی، تحلیل و مقایسهی سبکهای زندگی موجود در شهر تهران است. هم‌چنین تحقیق حاضر می‌خواهد باتوجه به شاخص‌های مختلف شهری، توزیع جغرافیایی طبقات و سبکهای زندگی موجود در تهران را مشخص کند. در این راه پس از مرور نظریات موجود، نظریه‌ی پی‌یر بوردیو[1] بهعنوان مبنای نظری تحقیق حاضر انتخاب میشود و بااستفاده از روش‌های تحقیق مختلف، طبقات و سبکهای زندگی متمایز موجود در شهر تهران ...
[ 3 ] - مناشی و بنیادهای فلسفی فرهنگ از منظر حکمت متعالیه
پرداختن به نظریۀ فرهنگ در میان فیلسوفان مسلمان پیشینۀ چندانی ندارد و فرهنگ در مفهوم امروزین آن، اساساً پدیده‌ای مدرن به حساب می‌آید. از سویی، با در نظر گرفتن این واقعیت که تا کنون نظریۀ محض فرهنگ، متناسب با اقتضائات بومی جامعۀ ایرانی- که مورد اجماع نیز باشد- تدوین نشده است. لذا در این مقاله با بهره‌گیری از دیدگاههای اندیشمندان نوصدرایی، به تبیین چیستی منشأ فرهنگ و بنیادهای فلسفی آن از دیدگاه حکم...
[ 4 ] - روابط اجتماعی در جامعۀ شهری: بررسی عوامل اجتماعی و روانی مؤثر بر احساس تنهایی (مورد مطالعه: شهروندان تهرانی)
از جمله مسائل اجتماعی که با ظهور عصر مدرن، گریبان‌گیر جامعۀ انسانی شده و توجه بسیاری از محققان را به خود جلب کرده است، کاهش ارتباطات اجتماعی، تضعیف نگران‌کنندۀ پیوندها و گسترش پدیدۀ «احساس تنهایی» است؛ پدیده‌ای که از سیالیت پیوندهای اجتماعی در جامعۀ معاصر ناشی میشود. هدف پژوهش حاضر، بررسی عوامل اجتماعی و روانی مؤثر بر احساس تنهایی در میان شهروندان تهرانی است. پژوهش پیمایشی است و جامعۀ آماری مو...
[ 5 ] - واکاوی جامعهشناختی احساسات شهروندان تهرانی به محیط‌زیست
تعامل انسان با محیط‌زیست، همواره مورد توجه دانشمندان و متخصصان حیطه‌های گوناگون علمی بوده است. دهه‌های متمادی است که اثبات شده است بهبود رابطۀ انسان با محیط‌زیست در وجوه گوناگون، لزوماً متأثر از نگرش‌ها، احساسات و دیدگاههای آنها به محیط‌زیست است، درحالی‌که بررسی احساسات زیستمحیطی بهصورت مجزا در ایران، سابقهای نداشته است. احساسات زیستمحیطی که دارای دلالت‌های وظیفهگرایی و تعلقمندی هستند، ت...
[ 6 ] - تحصیلات و مصرف فرهنگی در شهر تهران
یکی از شیوه‌های رایج برای هویت‌یابی و بازنمایی خویشتن، به ویژه در دوران معاصر، مصرف فرهنگی است. غالباً افراد در مصرف فرهنگی، انواع کالاها و نمادهای ارزشمند را، نه به خاطر ارزش مادی‌شان بلکه به دلیل ارزش فرهنگی آنها و به منظور ایجاد تصاویری مطلوب از خویش در ذهن دیگران مصرف می‌کنند. در این میان، انتخاب الگوی خاصی از مصرف فرهنگی یا شیوه‌ها یا ترجیحات فرهنگی نیاز به منابع فرهنگی یا سرمایۀ فرهنگی دار...
[ 7 ] - بررسی ارتباط بین استفاده از رسانه های جمعی جهانی و احساس امنیت اجتماعی در شهر کرمانشاه
چکیده گستردگی و سرعت روزافزون رسانههای جمعی، پیامدهای متفاوتی را در حوزههای مختلف ملی در جوامع به بار آورده است که میتوان احساس امنیت اجتماعی، بهعنوان یک سازه مهم سیاسی و اجتماعی جوامع، را یکی از از این حوزههای تأثیرپذیر قلمداد کرد. پژوهش حاضر، جهت بررسی رابطه بین استفاده از رسانههای جمعی و احساس امنیت اجتماعی با استفاده از تکنیک پیمایش، ابزار تحقیق پرسشنامه و استفاده از نرمافزارهای SPSS...
[ 8 ] - بررسی و مقایسه ی ذائقه ی فرهنگی در کلان‌شهرها، شهرها و روستاها
در این مقاله به تحلیل و بررسی تفاوت در نوع کالاهای فرهنگی مصرفی در جامعهی شهری، کلانشهری روستایی پرداخته شده است و از این طریق و با توجه به داده‌های آماری یکی از طرح‌های ملی !supportFootnotes]-->[1]، به بررسی و مقایسهی ذائقهی فرهنگی افراد در شهر و کلان شهر و روستا پرداخته‌ایم؛ و در این زمینه تلاش کرده‌ایم تا با رویکردهای گوناگون ساختاری و استدلال‌های فردی شدن به نوع مصرف فرهنگی در جامعه...
[ 9 ] - بررسی مقایسه‌ای میزنوشته‌های مدارس منطقه‌ی شش شهر تهران (مطالعه موردی دو مدرسه)
در این مقاله به بررسی میزنوشته‌های یک مدرسه دخترانه و یک مدرسه‌ی پسرانه پرداخته‌ایم. با تحلیل محتوای میزنوشته‌ها سعی در پی بردن به ارزش‌ها و تفکرات دو جنس داشته‌ایم. روش پژوهش پیش رو، تحلیل محتوا بودهاست. انتخاب مدارس به صورت نمونه‌گیری احتمالی بودهاست. مطالب و نقاشی‌ها و تخریب میزها فیش برداری شده است و سپس کل آنها بنا به محتوای آنها طبقه‌بندی شدند. در مرحله بعد میزنوشته‌ها را بر اساس جنسیت ...
[ 10 ] - بررسی تأثیر هنجارهای زیستمحیطی بر بازیافت پسماندهای خانگی: موردمطالعۀ منطقۀ هفت تهران
مشکلات زیست محیطی به طور عام و مشکلات ناشی از پسماند به طور خاص، از معضلات جوامع کنونی به شمار میروند. حل این مشکلات نیازمند مشارکت شهروندان است. به علاوه، در این زمینه عوامل اجتماعی- روانشناختی گوناگونی بر رفتار شهروندان تأثیر دارند که یکی از آنها هنجارهای زیستمحیطی است. هدف مقالۀ پیش رو سنجش و بررسی هنجارهای زیستمحیطی و ارتباط آن با بازیافت پسماند خانگی در منطقۀ هفت تهران است. برای تبیین ا...
[ 11 ] - تحلیلی بر وضعیت شاخص‌های توسعۀ پایدار شهری در تهران
مطالعۀ حاضر به بررسی جامعهشناختی توسعۀ پایدار شهری و وضعیت شاخص‌های آن در شهر تهران براساس داده‌های موجود می‌پردازد. روش مطالعه، ترکیبی از روش‌های اسنادی‌‌ـ کتابخانه‌ای و تحلیل داده‌ها و مطالعات موجود است. با توجه به آنکه شاخص‌های توسعۀ پایدار شهری را میتوان به شاخص‌های محیطی، اجتماعی و اقتصادی تقسیم‌بندی کرد، داده‌های موجود نشان می‌دهد که در شاخص‌های محیطی میزان بالای آلایندگی هوا و نیز مصر...
[ 12 ] - بدحجابی؛ واکنش سوژه به تأیید اجتماعی
مسئلهی بدحجابی را میتوان از جهات مختلفی مانند واکاوی ریشهها یا پیامدها، در حوزههای مختلف تاریخی، جامعهشناختی، روانشناختی، علوم سیاسی و حتی علوم اقتصادی مورد بحث و بررسی قرار داد. در این نوشتار برآنیم در حوزههای علوم اجتماعی با بررسی بدحجابی بهعنوان واکنش سوژه به تأیید اجتماعی به بررسی این موضوع بپردازیم. روش تحقیق حاضر پیمایشی و از طریق پرسشنامه انجام شده است. از روش نمونه‌گیری هدفمند ا...
[ 13 ] - بررسی و مقایسة میزان مصرف فرهنگی در کلان‌شهرها، شهرها، و روستاها
امروزه با چرخش تحلیل اجتماعی از فعالیت تولیدی به سمت فعالیت مصرفی، مفهوم سبک زندگی شالودة تفاوت‌های اجتماعی را تغییر داده است. توجه به نحوة مصرف کالای فرهنگی در کشور می‌تواند به‌خوبی نشان‌دهندة تمایزات و تشابهات قشرهای مختلف اجتماعی باشد. در چند دهة اخیر رشد شتابان شهرنشینی در ایران، پیدایی و گسترش رسانههای نوین، و توسعة شبکة راه‌ها موجب دگرگونی در تعاملات میان شهر و روستا شده است. بر این اساس...
[ 14 ] - بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر تعلقمندی نسبت به محیط زیست (مورد مطالعه: شهروندان شهر تهران)
احساس را میتوان بخشی از فضای مفهومی نگرش‌های زیست محیطی دانست. احساسات زیست محیطی که دلالت‌های تعلق‌گرایانه دارند، بی‌شک تأثیری مهم بر رفتارهای همسو در قبال محیط زیست خواهند داشت. این پژوهش به بررسی جامعهشناختی عوامل مؤثر بر احساس تعلق شهروندان تهرانی نسبت به محیط زیست با استفاده از روش پیمایش و با ابزار پرسشنامه پرداخته است. روابط دو متغیره مابین ارزش‌های زیست محیطی، تجربه ارتباط با طبیعت، ج...
[ 15 ] - دین، سلامت روان و احساس تنهایی بررسی نسبت میان میزان دینداری و سلامت روان با احساس تنهایی (مورد مطالعه: شهروندان تهرانی)
از جمله مسائل روانی- اجتماعی که در سال‌های اخیر مورد توجه بسیاری از محافل علمی قرار گرفته است، احساس تنهایی است که نمایاگر ارزیابی افراد از کیفیت نامطلوب روابط اجتماعی شان است و متغیرهایی از جمله میزان دینداری و سطح سلامت روان بر آن تأثیر می‌گذارند. لذا هدف از مطالعه حاضر بررسی ارتباط میان دینداری و سلامت روان با تجربه احساس تنهایی بر حسب رویکرد دورکهایم و وبر در کلانشهر تهران است. روش مورد ا...
[ 16 ] - بررسی ارتباط میان مشارکت در شبکه‌های نهادی اجتماعی و تجربه احساس تنهایی (مورد مطالعه: کلان شهر تهران)
هدف از مطالعه حاضر بررسی ارتباط میان مشارکت درشبکه‌های نهادی اجتماعی و تجربه احساس تنهایی در بین شهروندان کلان شهر تهران بوده است. جامعه آماری مورد مطالعه را کلیه شهروندان بالغ کلانشهر تهران دادند که به روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چند مرحله‌ای 524 نفرشان با استفاده از فرمول کوکران انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات فرم کوتاه‌شده مقیاس احساس تنهایی‌اجتماعی–عاطفی بزرگسالان (SELSA-S)، مقیاس حمای...
[ 17 ] - ایده‌ال تایپ شهر اسلامی؛ با تأکید بر روش‌شناسی ماکس وبر
سؤال این تحقیق از پس قانون‌گرایی، تکامل‌گرایی نظریِ بی‌توجه به امور جزئی و خاص شکل گرفت و در موضوع شهر، ضرورت تدوین ایده‌ال تایپ شهر اسلامی- بنا به علاقه نویسندگان- را رقم زد. در این مقاله با روش کتابخانه‌ای و تجزیه و تحلیل کیفی پس از نقد و بررسی مقالات و آثار موجود در این حوزه و با توجه به مباحث نظری- روش‌شناختی ماکس وبر و بهویژه ایده‌ال تایپ او، ایده‌ال تایپ شهر اسلامی بر اساس شواهد تاریخی ...
[ 18 ] - مطالعۀ کیفی شرایط و زمینه‌های شکل‌گیری ازدواج موقت زنان
هرچند ازدواج موقت یکی از اشکال ازدواجهای مشروع به لحاظ تطابق با نهادهای حقوقی و دینی حاکم بر جامعۀ ایران است، در پژوهش حاضر به‌منزلۀ یک سنت اجتماعی و قرائت عرفی‌شده یک حکم دینی مورد توجه بوده است. در این مطالعه، به درک و تصوری که از عوامل زمینهساز و انگیزههای ازدواج موقت زنان وجود دارد پرداخته شده است. این مهم از طریق روش کیفی و با اتخاذ تکنیک مصاحبۀ عمیق انجام پذیرفته است. یافته‌های پژوهش ...
[ 19 ] - مفهوم‌سازی گفتمانی جنبش دانشجویی در ایران (مطالعۀ موردی دفتر تحکیم وحدت)
هدف این مقاله آن است که با اتکا به نظریات گفتمانی فوکو و استفاده از ظرفیت‌های دیرینهشناسانه و برخی از امکانات تبارشناسانۀ وی و نیز با اتخاذ سطح تحلیل گفتمانی در فهم سنت و تجدد و نسبت میان آنها، به مفهوم‌سازی و دورهبندی گفتمانی دفتر تحکیم وحدت از آغاز شکل‌گیری تاکنون بپردازد و افزون‌بر مشخص نمودن ویژگی‌های گفتمانی هر دوره از حیث نسبت با گفتمان سنتی و تجددی، نشان دهد که در هر دوره چه نوع صورت...
[ 20 ] - تحلیل پدیدارشناختی تجربه زیسته کاربران شبکه اجتماعی تصویری اینستاگرام در ایران
هدف این مقاله، مطالعه تجربه زیسته کاربران ایرانی اینستاگرام است. ویژگی‌های خاص این شبکه اجتماعی سبب شده است تا نوع خاصی از تعاملات به‌واسطه آن شکل بگیرد. این ویژگی‌ها تجربیات نوینی را در روال‌های ه...
[ 21 ] - رابطه بین سرمایه اجتماعی و نشاط اجتماعی جوانان شهرستان دهلران.
چکیده سرمایه اجتماعی به‌واسطه عناصری از قبیل مشارکت، اعتماد اجتماعی و انسجام اجتماعی می‌تواند بستری برای نشاط و شادکامی جامعه باشد. پژوهش حاضر باهدف بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و نشاط اجتماعی جوانان 30-18 ساله شهرستان دهلران در سال 1396 صورت گرفته است. آرای صاحب‌نظران اصلی سرمایه اجتماعی مانند: پوتنام، کلمن و بوردیو و نظریات مازلو مبنای چارچوب نظری تحقیق حاضر است. این پژوهش، کمّی و نوع آن هم...
[ 22 ] - امکان سنجی مشارکت شهروندان در مدیریت و توسعه پارک های محله ای شهر تهران
هدف اصلی این مقاله، امکان سنجی مشارکت شهروندان در مدیریت و توسعه پارک‌های محله‌ای، از طریق سنجش میزان تمایل آنان و عوامل موثر بر آن در سطح شهر تهران است.جهت بررسی موضوع پژوهش از نظریات رابرت دال و نظریه کنش مستدل آیزن و فیش باین استفاده شده است.برای پاسخ گویی به سوال اصلی پژوهش، یعنی میزان تمایل به مشارکت و عوامل موثر بر آن، پیمایشی با استفاده از ابزار پرسشنامه بر روی 400 نفر از مراجعه‌کنندگان...
[ 23 ] - مطالعه جامعهشناختی پوشش دانشجویان: عوامل عینی و ذهنی
پوشش به عنوان پدیده‌ای فطری و جهانشمول، اگرچه در دوران پیشامدرن مسئله‌ای اجتماعی نبود، اما در عصر پسامدرن دستخوش تغییرات بسیار زیادی شده و تبدیل به مسئله‌ای اجتماعی شده است. بر این اساس، مطالعه جامعهشناختی پوشش دانشجویان، هدف اصلی تحقیق حاضر است. چارچوب نظری این تحقیق بر اساس آراء و نظریات گیدنز، گافمن و وبلن و نظریات آسیب‌شناسی اجتماعی استوار است. جامعهی آماری این تحقیق شامل دانشجویان دانشگا...
[ 24 ] - مرور نظام‌مند مقالات علمی شبکه‌های اجتماعی؛ مورد مطالعه: اصفهان
اثرگذاری روزافزون فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی مجازی در حوزههای مختلف، ضرورت بررسی بیشتر و دقیق‌تر نهادهای علمی دربارۀ این حوزه را آشکار می‌کند. از زمینه‌های مطالعاتی، تمرکز بر تأثیرات شبکه‌های اجتماعی در بستر و بافت فرهنگی مشخص است. اصفهان از بافت‌های فرهنگی است که جایگاه ویژه‌ای در تحولات فرهنگی - اجتماعی کشور دارد. مقالۀ حاضر، به‌دنبال پاسخ به این سؤالات است: مقالات علمی نگاشتهشده با موض...
[ 25 ] - تغییرات اجتماعی شهر تهران در دوره پهلوی اول
بررسی و کسب دانش از نحوه تغییرات اجتماعی شهر در دوره‌های تاریخی متعدد بالاخص در اوایل توسعه و گسترش شهر، از اهمیت به سزایی در جامعه‌شناسی شهری برخوردار است. لذا هدف این مقاله، بررسی تغییرات اجتماعی شهر تهران در دوره پهلوی اول (1304-1321) است. در ارتباط با روش تحقیق، تحلیل تاریخی و تحلیل هرمنوتیک تفسیری به موازات یکدیگر در اینجا استفاده شده است. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که: شهر تهرانی که ...
[ 26 ] - تحولات مفهومی در حوزه "شبکه های اجتماعی": یک فراتحلیل از نوع علم سنجی
هدف این مقاله مطالعه سیر تحولات مفهومی در حوزه "شبکه های اجتماعی" در دو دهه اخیر با هدف ترسیم یک نمای کلی از وضعیت "شبکه های اجتماعی" در جهان است تا بتوان از نتایج آن برای توسعه و تحقیق در این زمینه در داخل کشور بهره برد. روش تحقیق مورد استفاده فراتحلیل از نوع “علم سنجی” می باشد. جامعه آماری، کلیه اسناد علمی نمایه سازی شده در پایگاه استنادی "وب.آو.ساینس" بوده که طی بازه زمانی 1970 تا 2019 و با ...
[ 27 ] - معیار‌های عدالت اجتماعی در شهر اسلامی
عدالت اجتماعی یکی از اصول اولیه دین اسلام است که باید در جامعه و شهر اسلامی پیاده و اجرا شود. با اینحال شکاف فزاینده‌ای بین مفهوم نظری عدالت اجتماعی و واقعیت فقدان عدالت در زندگی اجتماعی در شهر وجود دارد. شهر اسلامی، یک نشانگر است، نشانگر یک فرد مسلمان در بطن جامعه اسلامی. شهر اسلامی، یک واقعیت اجتماعی است که محقق به‌دنبال تبیین آن بهعنوان محملِ کنش انسانی و نهاد اجتماعی است. در این میان، عدال...
[ 28 ] - "چرایی" اسلامی سازی دانش، تعمقی در منطق و استدلال طرفداران اسلامی سازی
مطالعه تاریخ جوامع اسلامی در مواجهه با "مصائب جهان اسلام" در چند دهه اخیر نشان دهنده نوعی "گذار تاریخی" از مواجهه "سخت افزارانه" به نوعی چاره جویی نرم و علمی مبتنی بر "دانش و آموزش" است که از آن به عنوان "اسلامی سازی دانش" یاد می شود. با توجه به اهمیت این "گذار تاریخی" و نیز ابتنای آن بر نقد علم و دانش مبتنی بر مدرنیته غربی، حتی در درون جوامع اسلامی نیز در مورد چرایی و ماهیت آن سئوالاتی ایجاد ش...
نویسندگان همکار