منطقه خلیج فارس یکی از مناطق معدود جهان است که به دلیل دارا بودن منابع فسیلی، موقعیت ژئوپولیتیکی و استراتژیکی اش همواره در طول تاریخ شاهد حضور قدرت های خارجی بوده است. ایران در مقایسه با کشورهای دیگر منطقه دارای مرزهای آبی طولانی تر و بالطبع مشکلات مرزی بیشتری است. اقدامات و دخالت های قدرت های استعمارگر در تحدید حدود آبی و خاکی این منطقه بدون توجه به انطباق یا عدم انطباق آن با جغرافیای جمعیتی و...

چکیده معیشت مردم مازندران در طول تاریخ به سبب تنوع شرایط اقلیمی و جغرافیای طبیعی در سه واحد جغرافیایی جلگه‌ای، کوهپایه‌ای و کوهستانی پراکنده بود و بر مبنای اقتصاد کشاورزی- دامپروری استوار بوده‌است. پیش از پهلوی اول چشم-انداز جغرافیایی زیست‌گاه‌های مازندران حالت ایستایی داشت ولی با سیاستهای ویژه پهلوی اول در مسیر نوسازی ایران، تحولات شگرفی در چشم‌انداز جغرافیایی مازندران ایجاد شد. پژوهش حا...

نوشتار حاضر جایگاه تبیینی و تفسیری کتاب «درآمدی بر جغرافیای تاریخی فرارود (در سده‌های نخستین اسلامی)» را از دو منظر ایجابی و سلبی مورد نقد قرار می­دهد. ماوراءالنهر به عنوان شرقی­ترین ایالت جهان ایرانی و اسلامی در طول قرون نخستین اسلامی، پیوندهای تنگاتنگ فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسیِ انکارناپذیری با  دیگر نواحی جهان اسلام داشته و در عین حال، حدود و ویژگی­های جغرافیایی آن تا کنون چندان شناخته ...

فرایند قبض و بسط سرزمینی یکی از موضوعات مهم در جغرافیای سیاسی است که در بررسی تاریخ ایران کمتر به آن پرداخته شده است . نگرش تاریخی صرف در بررسی حکومت های ایران و تحولات سیاسی – اجتماعی آنها مانع توجه به این امر شده است . در این مقاله ضمن بررسی تاریخ پنج سلسله صفویه – افشاریه – زندیه – قاجاریه و پهلوی – الگوی حاکم بر فرایند پیوستگی و گسستگی سرزمین طی دوره های تاریخی مزبور مورد بررسی قرار گرفته ا...

ایالت سغد به عنوان مهم­ترین ایالت ماوراءالنهر، به ویژه دو شهر بزرگ آن یعنی سمرقند و بخارا از تمدنی کهن و میراث فرهنگی درخشان برخوردار بود. هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان، کوشانیان، هیاطله ، ترکان و ساسانیان در این منطقه حکومت کرده‌اند. در فاصله سقوط ساسانیان (652م) و فتح ماوراء‌النهر توسط مسلمانان (نیمه دوم قرن اول هجری)، دولت‌ شهرهای سغدی درخشیدند و میراث فرهنگی ساسانیان را به دوش کشیدند. در این...

فرش دستباف، به‏لحاظ خصوصیات مواد به‌کار‌رفته در آن، طول عمر و دوامی نسبتاً کوتاه دارد و این مسئله همواره مطالعات و پژوهش‌های تاریخی و دیرینه‌شناسی مرتبط به این محصول را با مشکلاتی فراوان مواجه ساخته است. این آسیب در بررسی تاریخ فرش ایران اسلامی بیش از همه در پنج قرن اولیۀ هجری محسوس است. در این پ‍ژوهش با هدف شناسایی وضعیت فرشبافی ایران در پنج قرن اولیۀ هجری به‌لحاظ تنوع گونه‌های فرش دستباف و نیز...

معماری ایرانی در سده‌های نخستین ورود اسلام در گونه‌های نظامی و مذهبی به واسطه برجای ماندن تعدادی اثر تا حدودی شناخته شده است. اما در ارتباط با معماری تشریفاتی وضع به‌گونه‌ای دیگر است و هیچ‌گونه شاهدی در این رابطه تاکنون در جغرافیای سیاسی ایران شناسایی یا دست‌کم گزارش نشده و به همین دلیل کمترین شناختی از این گونه وجود ندارد. این در حالی است که گزارش جغرافیای تاریخی  و متون کهن وجود این آثار را د...

کاشان از شهرهای تاریخی ایران زمین است که همواره در دو عرصه مذهب و صنایع دستی از آن یاد می‌شده‌است؛ دو عرصه‌ای که دانشمندان پرشمار و کاشیهای بی مانند، دو عنصر اصلی و برجسته آن‌اند. این مقاله کوتاه در صدد است، افزون بر اشاره به جغرافیای کاشان، به نقشی که محدثان این سامان – از میان اصناف دانشوران این دیار – در بلند آوازه کردن نام کاشان داشته اند، بپردازد و گوشه هایی از پرونده این تلاشگران عرصه نقل...

پس از فتح ایران به دست عرب‌های مسلمان، مسئله‌ای که در سطوح مدیریتی امپراتوری به‌ وجود آمده بود، شناخت سرزمین‌های فتح شده و داشتن تصویری روشن از راه‌ها و آبادی‌های‌ آن بود. بدین سبب، دانش جغرافیای تاریخی از حدود قرن سوم هجری شکل گرفت. سیاحان‌ و جغرافی نویسان مسلمان، چه به صورت مشاهدۀ شخصی و چه با پرسش از مسافران نقاط دور و نزدیک جهان اسلام، موفق شدند دست به جمع‌آوری اطلاعات مربوط و در نهایت نگار...

پادشاهی ماد علی‌رغم فرصت اندک تاریخی منشاء تحولات مهم سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شد. متاسفانه در ارتباط با جنبه‌های مختلف این پادشاهی ابهامات اساسی وجود دارد به گونه‌ای که تعدادی از پژوهشگران منکر وجود یک پادشاهی بزرگ مادی شده و تعدادی دیگر دوره اصلی پادشاهی ماد را به دلیل فقدان مدارک کافی«دوره تاریک ماد» خوانده‌اند. فقدان داده‌های باستان‌شناسی و تاریخی کافی از پادشاهی ماد و مراکز مهم آن زمینه چنی...