برهان تضایف یکی از مهم ترین براهینی است که ملاصدرا برای اثبات اتحاد میان عاقل و معقول اقامه کرده است. این برهان پس از ملاصدرا مورد مناقشه فراوانی قرار گرفت؛ برخی از حکما آن را پذیرفتند و برخی دیگر به چالش کشیدند. مرحوم علامه طباطبایی از آن دسته حکمایی است که برهان مذکور را تام ندانسته و بر آن اشکالات متعددی وارد کرده است و خود در بدایه الحکمه و نیز نهایه الحکمه برای اثبات اتحاد عاقل و معقول راه...

در این مقاله، ابتدا با دلایلی نظیر حکم ایجابی به معدوم، محمول قرار دادن حقایق انتزاعی و اعتباری برای حقایق خارجی و انتزاع مفاهیم کلی و غیره، به اثبات مسأله ی وجود ذهنی پرداخته شده و در ادامه حکمایی چون فخر الدین رازی با طرح نظریه ی نسبت اضافه، فاضل قوشچی با بیان نظر مغایرت علم و معلوم و انکار عینیت آن دو و صدر الدین دشتکی با طرح مسأله ی قلب ماهوی و نظریه ی انقلاب ذاتی به ایراد اشکال و انکار مسأ...

حرکت و زمان همانند سایر مفاهیم فلسفی در طول تاریخ، ماجراها پشت سرگذاشته است. این دو عنصر از عناصر شناخته شده و اولیه بشر بوده و زمینههای تفکر را در اندیشمندان فراهم آورده است. تنوع و تغییر نقطه آغازین فکر بشر محسوب میشود که وی را به جستجوی وحدت در میان کثرت و ثبات در میان تغییر کشانده است. نزد برخی حکما، این دو واژه امر مبهم و غیرواقعی تلقی شده که واقعی بودن آنها با پذیرش هستی، تعارض و منافات د...

ادیبان سیاسی، شاعران و نویسندگانی هستند که در امور سیاسی و حکومتی نیزدخیل اندو دو گروهند:"موافقان دستگاه حاکمه" که در دربار رفت و آمد دارندو مورد حمایت بزرگان و رجال سیاسی اند(و بعضی از این افراد، حتی از حکومت مقرری هم دریافت می کنند.) "مخالفان دستگاه حاکمه" که با عنوان "مخالف یا مبارز سیاسی" شناخته می شوند. سیاسیون ادیب، افراد اهل سیاست (حکما،وزرا،کارگزاران ،قضات و...) که علاوه بر فعالیت در ا...

منطق ارسطو از دیرباز یکی از سیستم‌های منطقی مورد توجه فلاسفه و حکما بوده است. از آن‌جا که لازمة داشتن نگاهی کاربردی به منطق ارسطو، فهم قیاس و اشکال سه‌گانه‌اش است، در این مقاله به بحث قیاس به طور جدی پرداخته خواهد شد. یکی از مباحث مهم قیاس ارسطو ضرب‌های منتج و عقیم است، با این حال نکتة جالب این است که در اعصار گذشته آن‌چنان که به ضرب‌های منتج توجه می‌شده است به ضرب‌های عقیم توجه نمی‌شد. در این ...

اغلب مفسران عبادت در قرآن را مشترک لفظی دانسته‌اند. در حالی‌که گوهر معنایی عبادت در لغت، خضوع بوده و خضوع در مقابل کسی یا چیزی به‌عنوان رب بودن او، عبادت اوست. این معنا همۀ کاربردهای قرآنی این ماده را پوشش می‌دهد. بنابراین عبادت در قرآن مشترک لفظی نیست؛ در قرآن کریم عبادتی اصیل و پذیرفتنی وجود دارد و آن عبادت خداوند متعال است. در سایر عبادت‌ها مثل عبادت بت‌ها، طاغوت، شیطان، حکما و پیامبران، فرش...

در این مقاله سازگاری قول به استحاله تناسخ و اعتقاد به مسخ در حکمت متعالیه مورد بررسی قرار گرفته است به این منظور ضمن تعریف و ذکر اقسام تناسخ، محذوراتی که موجب شده است فلاسفه حکمت متعالیه تناسخ را محال بدانند، جمع آوری شده است و سپس با توجه به آراء این حکما در مورد حقیقت و واقعیت مسخ، مشخص شده است که هیچ یک از آن محذورات در مسخ وجود ندارد و در نتیجه قول به استحاله تناسخ با اعتقاد به مسخ کاملا سا...

حکما با توسل به شرایط سه­گانۀ «فعلیت اجزاء»، «اجتماع در وجود» و «ترتب حقیقی»، کوشیده­اند تا وجود نامتناهی در مجموع­هایی همانند سلسلۀ اعداد، حوادث زمانی و نفوس مفارق را توجیه کنند و آن‌ها را از گزند برهان­های ابطال تسلسل مصون دارند. در این مقاله نشان داده می­شود که توسل به شرایط مذکور برای خروج سلسلۀ اعداد، حوادث زمانی، و نفوس مفارق از دایرۀ نامتناهی بالفعل با موفقیت همراه نبوده است. تلازم عدد ...

چکیده با وجود به اینکه موضوع تحقیق، تحلیل و نقد فلسفی جسمانی بودن بدن مثالی از دیدگاه ملا صدراست ولی بیان این نکته لازم است که اصل بدن مثالی ازدیدگاه حکما وعرفا ومتکلمان(مگر عده قلیلی از آنها) پذیرفته شده است ولی درنحوه وجود آن اختلاف دارند. ازدیدگاه حکمت متعالیه و صدر المتالهین بدن با تمام انحاء وجودی آن ظل نفس میباشد، به تبع آن بدن مثالی ظهورونمود نفس است.از دیدگاه ملاصدرا بدن مثالی بدنی اس...

ملاعبدالرزاق لاهیجی معروف به فیاض از حکما و متکلمان قرن یازدهم و از شاگردان محبوب ملاصدرای شیرازی است. او از معدود دانشمندان و فلاسفه ای است که شعر را به طور جدی دنبال کرده است. کثرت تلمیحات خصوصاً تلمیحات عرفانی از ویژگی های غزل فیاض است و تقریباً همه نوع تلمیحی در دیوانش یافت می شود. فیاض با امکان بهره مندی از ذخیره ارزشمند ادب فارسی و مهارت در فلسفه و کلام و قدرت فوق العاده در به کارگیری اصطل...