از زمان ظهور اسلام در پهنۀ آسیای مرکزی چند نوع امپراتوری حکم رانده­اند؛ امپراتوری اعراب، شامل امویان و عباسیان، امپراتوری غزنویان و سلجوقیان، امپراتوری مغولان و تاتارها، و امپراتوری روس ها. دوران اقتدار امپراتوری عباسیان بیش از یک قرن و نیم دوام نیاورد و به تدریج حکومت­هایی مستقل از شرقی­ترین نقاط این امپراتوری سر بر آوردند. نقش دستگاه خلافت تنها به مشروعیت بخشیدن به این حکومت­ها محدود شد. در ا...

چکیده وزارت در نظام دیوانی دوره سلجوقی از لحاظ کارکردی و حقوقی جایگاهی بس والا داشت. این جایگاه بلند عمدتا حاصل توان و قابلیت دیوانسالارانی بود که براین مسند تکیه می­زدند. در واقع اینان بودند که در تقویت و گاه تضعیف نقش نهادی آن بسیار اثرگذار بودند. کمال ‌الدین محمد خازن از شمار آن نخبگانی بود که با داشتن خصلت­ها، توانایی­ها و مهارت­های فردی و هم‌چنین تفکر و اراده­ اصلاح و داشتن تجربیات موفق در...

یکی از مهمترین موقوفاتی که در سالهای پایانی سده ی هشتم هجری در ایران صورت گرفت، موقوفات سیّد رکن الدین محمد و سیّد شمس الدین محمد از رجال مشهور و متنفذ اواخر دوران ایلخانی در شهر یزد بود. سیّد رکن الدین از خاندان مشهور دیوانی آل نظام از سلسله سادات عریضی است که از قرن چهارم هجری در یزد ساکن شده بودند. آل نظام در طی قرون متمادی در حیات سیاسی و اجتماعی یزد نقش مهمی ایفا نمودند و منصب های قضاوت و نقا...

نیاز تاریخی کشور به تأسیس قانون و رویه و باور به قانون مداری و به تبع آن نیاز به تحولی نظام­مند در نظام دیوان سالاری ناکارآمد،  به ویژه در دورۀ ناصرالدین به سبب تأثیرپذیری نخبگان­گیری و دولتی دورۀ قاجار از ارزش­های جامعه غربی در این زمینه، مبدل به مطالبه­ای جدی -هرچند نیمه پنهان- جامعه ایرانی گردید. برنامه­های بنیادین اصلاح نظام اداری کشور و برقراری قانون و نظم در دورۀ صدارت میرزا تقی خان امیرک...

«مُهرنویسی» واژه ای در تعریف ضابطه های ساختاری ظواهر مهرهاست که در این رساله به تعیین الگوهای قراردادی در ساخت و پرداخت مهرهای اسلامی می انجامد و آداب مهرنویسی به جمله عناصر و قواعد موثر در تشکیل این ضابطه ها گفته می شود. ظاهراً از ابتدای سده هشتم هجری با اصلاح نظام دیوانی و اسنادی دستگاه ایلخانی، قواعدی نیز برای تشکیل و تحریر مهرهای اسلامی در نظر گرفته شده است. این قواعد که بر پایه هویت حقیقی و...

چکیده اصطلاح رعیت در منابع اسلامی در سه حوزه معنایی استفاده شده است: قدیم‌ترین و فراگیرترین کاربرد واژه رعیت به معنای زیر دستان حاکم شناخته و رایج بوده است. این معنای اصطلاحی بر اساس معنای لغوی «رعی» به معنای چوپانی و چراندن دام‌ها، ناظر به سنتی کهن است که بر اساس آن تصویر حاکم به‌مثابه چوپان مردم وجود داشته است. رعیت در این معنا محمل بحث‌ها و آموزه‌های بسیاری در ادبیات اسلامی به‌ویژه در سیاست‌...

یکی از اقسام مهم و در عین حال مورد توجه نویسندگان برجستۀ درباری، نثر منشیانۀ دیوانی است. این گونه نثر از قرن پنجم قمری در قالب آثار مانند تاریخ بیهقی، سیاستنامه، قابوسنامه و... آغاز می‌شود و در قرن ششم با نمونه‌های اعلایی چون عتبة الکتبةو التوسّل الی الترسّل به قوام و نضج می‌انجامد. آثار ترسّل و انشا از جهات گوناگون سیاسی، تاریخی، اجتماعی و ادبی ارزش فر...

تشکیلات عصر صفوی در عصر شاه اسماعیل همواره در حال جابه جایی ازنقطه ای به نقطه ای دیگر بود. در دوره شاه طهماسب علاوه بر تنظیم دفاتر دیوانی در محل مرکز قدرت سیاسی، دفتر خانه در کنار دربار حکومتی استقرار یافت. اگر چه گزارش های تاریخی از چگونگی این اسناد و دفاتر به طور مستقیم سخنی نگفته‌اند، اما زمانی که از عناصر و عوامل دیوان‌های دولتی گفتگو می‌کنند، اطلاعات پراکنده ای از این تشکیلات به دست می‌دهن...

حفظ اسرار دولتی در مکاتبات اداری از مسائل مهم حکومت ها در همه دوره ها به حساب می آید و هر روز به اهمیت آن افزوده می شود، به طوری که دانشمندان کوشش می کنند، شیوه های تازه ای برای رمز کردن اطّلاعات و کشف رمز نوشتجات خصم به دست آورند. امروزه در دانش ریاضیات و رایانه رشته ها و گرایش هایی برای رمزنویسی ایجاد کرده اند. پیشینه این کار براساس منابع و اسنادی که به جا مانده است، به تمدن یونان برمی گردد. د...