چکیده: مفسّران قرآن کریم، فراخور اندیشه و سواد علمی خود به تفسیرآیات پرداخته­اند. پیش‌فرض­هایی که هر مفسر برمی­گزیند، با دیگری متفاوت است.گرایش عرفانی در تفسیر قرآن به اقسامی چون اشاری، باطنی و انفسی تقسیم می­شود. تفسیر انفسی که نمونه اعلای تفسیر عرفانی است از طریق تفکّر در آیات و سعی در عمومی ساختن فهم آن می­کوشد تا با تطبیق آیات قرآن بر انسان به غایت مطلوب خویش که تعالی روح بشر و به فعلیّت رساند...

این پژوهش با بررسی مراتب و درجات شناخت قرآن کریم به این نتیجه رسیده است که عالی ترین مرتبه شناخت قرآن، همانا شناخت شهودی است؛ چنین معرفتی، غایت سیر انفسی مفسّر است و ارمغان آن که در واقع بیان آن مشاهدات برای دیگران است، تفسیر انفسی نامیده می شود؛ این تعریف، بر آن قسم از تفسیر عرفانی منطبق است که بر تهذیب نفس و سیر و سلوک عملی مبتنی است و در بیان برخی از دانشمندان، تفسیر فیضی یا اشاری خوانده می ش...

چکیده تفسیر و تأویل همواره از موضوعات مهم و قابل تأمل درباره قرآن در بین متفکران مختلف جهان اسلام بوده است؛ بدین صورت که این مهم ریشه در برخی از آیات قرآن کریم، سخنان پیامبر اکرم(ص)، امام علی(ع)، اهل بیت علیهم السلام، صحابه و پس از آن در سخنان مفسّران عرفانی قرن دوم به بعد دارد. با ظهور تفسیر منسوب به امام صادق(ع)، اولین اثر مکتوب محوری آن دوره، جریان رشد و تطور مشرب عرفانی در تفسیر، آشکار و س...

تفسیر انفسی قرآن کریم، شیوه­ای از تفسیر به منظور تعالی بشر، از نشأه­ی کثرات، به عوالم روحانی و رسیدن به وحدت شخصی وجود است. مفسر در این روش می­کوشد، قدم در سیر انفسی گذاشته و در شگفتی­های نفسانی غرق شود؛ بنابراین با یاری گرفتن از آیات الهی و روایت معصومین، درهای غیب را به روی خود می­گشاید. خدا، محور تفسیر انفسی است و فهم کلام الهی، موضوع آن و شناخت و تعالی انسان، هدف آن است. پژوهش حاضر با استفا...

دراین مقاله دو مقاله از دو دانشمند ایران شناس‘جیمز راسل و شائول شاکد که در زمینه عرفان ایرانی آرای قابل توجهی عرضه داشته اند ‘ بررسی شده است . نکات مهم آن دو مقاله ذکر شده و بعضی ملاحظات دیگر هم از طرف نویسنده مقاله درباره آرای آن دانشمندان طرح گردیده است . حاصل کلام این که عرفان زردشتی مقوله ای است که درگاهان زرتشت و در طریقه های سه گانه زروانی و مهری و مزدکی جلوه کرده و خطوط اصلی آن را از روی...

تفسیر تستری از منظر تاریخی به قرن سوم هجری باز می گردد که از نزدیک ترین تفاسیر قرآن به عصر نزول است. رنگ و لعاب عرفانی و نیز اشتمال آن بر جنبه های کلامی و ادبی از سوی دیگر بر اهمیت آن می افزاید. مهم ترین جنبه این تفسیر، صبغه عرفانی آن است که همواره عارفان و عالمان پس از او به آن توجه داشته اند و بر آنان تأثیر گذاشته است. تستری ضمن تأکید بر صبغه عرفانی، از حدیث و لغت نیز بهره برده است. او در کنا...

زمان در فلسفه، کمیّت انتزاع شده از حرکت است، اما یک زمان دیگری هم در قرآن و فرهنگ اسلامی مطرح است و آن نگاه به پدیده ها بدون در نظر گرفتن حرکت مادی آنهاست. هر پدیده یک وجود مُلکی دارد و افزون بر آن، یک وجود ملکوتی دارد. قرآن با طرح ملکوت هر چیز، ما را به وجه دیگری از فرا زمان سوق می دهد: «فَسُبْحانَ الَّذی بیَدهِ مَلَکُوتُ کُلِّ شَیْ‏ءٍ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُون» (یس/83). بر این اساس، هنگام مطالعه ی قرآن کریم با دو زمان مو...

حافظ به عنوان یکی از سرایندگان برجستة ادبیّات عرفانی در میان شاعران پارسی‌سرا راجع به مسألة‌ سعادت بشر و عوامل پیش‌برنده و بازدارنده از آن و همچنین نوع موضع‌گیری وی در قبال تعالیم صحیح و ناصحیح رسیدن به سعادت و سیر انفسی، عقاید ناب و درخور توجهی دارد. در این نوشتار به منظور شناخت بهتر و عمیقتر این نظرات از روش تحلیل گفتمان انتقادی استفاده شده است که شامل نظریه‌ها و روش‌هایی برای مطالعة تجربی روا...

یکی از روش های تفسیر قرآن، روش تفسیر عرفانی است. عرفا اغلب بر تفسیر انفسی آیات بیش تر از جنبه آفاقی توجه نموده و بر باطن و معنای درونی قرآن بسیار تأکید کرده اند. یکی از تفسیرهای عرفانی مهم قرن چهاردهم، تفسیر «بیان السعاده فی مقامات العباده» متعلق به سلطان محمّد گنابادی(سلطان علیشاه) است. این تفسیر، دارای جنبه های فقهی، کلامی، فلسفی و عرفانی است. با توجه به اینکه بیش تر تفاسیر عرفانی، متعلق به عر...