بررسی تزئینات پوشش پهلوانان زورخانه: دوره معاصر

چکیده تنکه یا تنبان نطعی پوشاک مخصوص ورزش باستانی و پهلوانان زورخانه است، دهخدا در تعریف تنکه می گوید: «تنبان چرمی که تا سر زانو باشد و وقت کشتی گرفتن پوشند». جنس آن ترکیبی از ماهوت و چرم با آستری از کرباس است، و بین رویه و آستر آن لایه ای از پنبه قراردارد. این شلوارک بخشی از فرهنگ مادی زورخانه به شمار می رود و اشتراکات بسیاری با تن پوش های رزمی و ورزشی ایران باستان دارد. ایرانیان باستان به پرورش جسم به عنوان محمل روح اعتقاد داشته و کودکان خود را از خردسالی به انجام حرکات ورزشی ترغیب می نمودند. به این ترتیب پوشاکی ویژه ی این تمرینات شکل گرفت، که در عین سادگی دست ورزشکار را برای انجام هر نوع حرکت باز می گذاشت. این پوشش بنا به سنت های باستانی ایران، سوزندوزی شده با جنسی از چرم و کوتاه است و نقش آن بسته به محل قرارگیری اجزای مختلف تنکه اشکال متنوع دارد. تزئینات تنکه یادگاری از رمزگرایی و باطنی گری ایرانیان باستان است که در دوره اسلامی شکلی خاص یافت. استفاده از نقوشی که صفات پهلوانی را القاء می کند یکی از همین یادگارهاست. نقش درخت و مرغ، انواع سرو و در آخر بته جقه باقیمانده این نقوش در دوره معاصرهستند. هرکدام از این نقوش سابقه ای به قدمت نقش در تمدن ایرانی دارند و تعابیر ویژه ای داشته که با فرهنگ پهلوانی ایران باستان و سپس دوران اسلامی تطبیق دارد. نقوش مذکور از جمله سرو نمادی از آزادگی، شهادت، جوانمردی و ... بوده و از نقش برجسته های تخت جمشید، ادوات رزمی، پرچم و درفش های ساسانی گرفته تا علامت های عاشورایی در مراسم مذهبی به چشم می خورد. کیفیت نقوش تنکه در دوره معاصر سیر نزولی داشته و به انواع نقش بته جقه با اشکال ناقص و بی شکلی منتهی می شوند که تنها نام بته جقه را یدک می کشد. این نقش اگرچه شکل تغییر یافته سرو در گذر روزگار است، نقشی است که بدون توجه به مفاهیم آیینی و مذهبی آن بر سطوح اشیاء کاربردی دوره قاجار دیده می شود. نقوش تنکه های کنونی نیز ظاهراً تقلیدی سطحی از شکل بته جقه است و به نظر می رسد تولید کنندگان فعلی بدون شناخت ریشه و سابقه ی این نقوش از بته جقه به شکل ناموزون بر روی تنکه ها استفاده می کنند. بی شک رمزگشایی از نقوش به جامانده بر تنکه های قاجاری راهگشای تبیین فلسفه استفاده از آنها و شناخت سایر جنبه های فرهنگ زورخانه خواهد بود. کلید واژه: تزئینات، تنکه، نطعی، پهلوان، زورخانه.