نظام اداری آل بویه

در ابتدای قرن چهارم هجری امرای شیعی مذهب آل بویه که به تازگی موفق به تشکیل حکومت شده بودند ، توانستند با حرکت به سمت بغداد از اوضاع آشفته موجود در مقر خلافت عباسی استفاده کرده و کنترل دستگاه خلافت را بدست بگیرند . اداره سرزمین وسیعی که اینک تحت کنترل آنان قرار داشت کار آسانی نبود . امرای آل بویه به ناچار از سیستم اداری موجود استفاده می کردند . اما نظام اداری دستگاه خلافت که از همان ابتدا بر مبنای الگوی ایرانی بازمانده از سلسله ساسانیان پی ریزی شده بود ، اینک دچار آشفتگی های فراوانی شد . حضور فرمانروایان مختلف که در پی کسب منافع خود بودند و ضعف مفرط خلفای عباسی اگرچه زمینه ساز موفقیت امرای آل بویه شد ، اما نظام اداری بسیار پراکنده و از هم گسیخته ای را برای امرای آل بویه بر جای گذاشت . آنان در طول حکومت خود بر اساس ضرورت ، تغییرات فراوانی را در این سیستم بوجود آوردند . اگر چه از سوی تنی چند از نویسندگان ، کارهای پراکنده ای در خصوص نظام اداری دستگاه خلافت صورت گرفته است ، اما سهم آل بویه در این مطالعات نادیده گرفته شده و یا بسیار گذرا از کنار موضوع رد شده اند . حال آنکه تغییرات صورت گرفته از سوی امرای آل بویه در این نظام بر اساس شرایط زمان بسیار چشم گیر بود و خود زمینه ساز نظام های منسجم بعدی شد . پژوهش حاضر در پی روشن شدن اوضاع اداری آل بویه و منابع موثر در این نظام است و تا حد امکان سعی شده بر اساس منابع دوره آل بویه و نیز منابع سلسله های مرتبط با آل بویه ، مناصب موجود در این نظام نیز مورد بررسی قرار گیرد .