اشتقاق در کردی سورانی

زبان به عنوان ابزاری قدرتمند نقش بسزایی در ارتباطات اجتماعی ایفا می کند. با توجه به گسترش رسانه ها و ابزار ارتباط جمعی در عصر حاضر، بیم آن می رود که گونه های زبانی معیار گونه های غیرمعیار و منطقه ای را تحت تأثیر قرار داده و حتی منجر به خاموشی آنها شوند. لذا جهت جلوگیری از خاموشی گونه های زبانی مختلف و آمیزش نسبی آنها با یکدیگر، ضروری است که گویشوران بومی به توصیف و مطالعه ی دقیق این گویش ها بپردازند تا مرزهای زبانی و گویشی به درستی مشخص شوند. از این رو، هدف رساله ی حاضر بررسی ساختواژه ی یکی از گونه های مرکزی زبان کردی، یعنی سورانی است. در این پژوهش، محقق در چارچوب زبانشناسی ساختگرا و با نگرشی همزمانی، توصیفی صوری و نظام مند از فرایند اشتقاق در گویش سورانی زبان کردی ارائه داده است. اشتقاق بخشی از ساختواژه است که با ساخت واژه ها از طریق وندافزایی سروکار دارد. وند عنصری زبانی است که به تنهایی به کار نمی رود و برای تشکیل یک واژه ی جدید به واژه ای می چسپد و باعث تغییر نحوی یا معنایی می شود. در این پژوهش، دو نوع وند مورد مطالعه قرار گرفته اند: پسوندها و پیشوندها. پسوند وندی است که به انتهای پایه می چسپد، اما پیشوند وندی است که به ابتدای پایه اضافه می شود. طبق این تعاریف، نگارنده وندهای اشتقاقی گویش سورانی را توصیف و طبقه بندی کرده است. برای هر وند، تمام ساختارهای موجود که وند در آن به کار می رود را به دست داده و زایایی یا نازایی و همچنین، مقوله-ساز بودن یا واژه ساز بودن هر وند را طبق معیارهای تعریف شده مشخص نموده است. برای جمع آوری داده ها، نگارنده تعدادی از گویشوران بومی را انتخاب کرده و آنها را مورد مشاهده قرار داده است. وی سپس، گفتگوهایشان را ثبت کرده و داده های مرتبط را طبقه بندی نموده است. فرهنگ کردی-فارسی «هه نبانه بورینه» یکی از منابع مهم در گردآوری داده ها بوده است. از آنجاییکه محقق خود گویشور بومی این گویش می باشد، در طبقه بندی و تحلیل داده ها از شم زبانی خود نیز استفاده کرده است. وی سپس، قوانین عام و الگوهای اشتقاقی را کشف و ساختار درونی واژه های اشتقاقی را به همراه مقوله هایشان از طریق نمودار درختی نشان داده است. در نهایت، محقق پی برد که اشتقاق شیوه ای فعال در ساخت واژه ی کردی سورانی است. بسیاری از واژه ها در این گونه ی زبانی از طریق اشتقاق، یعنی افزایش پسوندها و پیشوندها به پایه، ساخته می شوند. به علاوه، در این گویش از اشتقاق پسوندی به مراتب بیشتر از اشتقاق پیشوندی استفاده می شود.