بازشناسی هویت دینی در مسکن سنتی (نمونه موردی: شهر یزد)

مسکن در نگاه های مختلف، محل سکون و به آرامش رسیدن انسان است، هرچند ماهیت این آرامش و سکون از نظر اندیشمندان مختلف متفاوت می باشد. اندیشمندان غربی و غیراسلامی نگاهی ظاهری و ساکن به مسکن دارند و تنها آن را به عنوان سرپناهی که انسان در آن احساس آرامش می کند، درنظر می گیرند. لذا مسکن وی نه به معنای جایی برای ماندن و بودن بلکه جایی برای شدن تلقی می شود. این بدین معناست که مسکن اسلامی به شدن انسان، هویّت یافتن و آرامش قلبی او کمک می کند؛ در حقیقت انسان زمانی به آرامش می رسد که دارای سکون الهی و قلب مطمئنه گردد و از آنجایی که که هدف غایی انسان دینی، رسیدن به کمال الهی است، مسکن او نیز بایستی در این جهت به او یاری کند. این مسئله در مسکن سنتی اقلیم کویری ایران علی الخصوص در شهر یزد به خوبی نمایان است. در گذشته در این ناحیه مسکن بر اساس باورها و اعتقادات دینی مردم احداث می گردید و لذا روح دینی در آن جریان داشت. این در حالیست که امروزه به برخی دلایل که در راستای پژوهش به آن اشاره می شود، بهره گیری از الگوهای هویّت دینی در خانه های این شهر کمرنگ شده است. این پژوهش با هدف بازشناسی الگوهای هویّت دینی در مسکن سنتی کویری شهر یزد و سپس بازآفرینی آن ها در مسکن معاصر این شهر صورت گرفته است. روش پژوهش از نوع تاریخی و توصیفی- تحلیلی با انتخاب نمونه های موردی از مسکن سنتی و معاصر شهر کویری یزد می باشد که در بخشی از پژوهش برای تحلیل نمونه های موردی از مدل تحلیلی bdsr استفاده شده است. روش جمع آوری اطلاعات از نوع کتابخانه ای با مطالعه اسناد سخت و نرم و نیز مطالعه میدانی با مشاهده خانه های سنتی و معاصر شهر یزد و در نهایت ترسیم اندیشه نگار و دیاگرام های تحلیلی میسر شده است. همچنین در بخشی از پژوهش از مطالعه میدانی به روش مصاحبه نیمه سازمان یافته بهره گیری شده و به منظور نیل به نتایج دقیق تر و دریافت مولفه های هویت دینی، با جمعی از اساتید معماری اسلامی، به صورت حضوری مصاحبه صورت گرفته و نتایجی حاصل شده است. نتایج رساله نشان می دهد مسکن سنتی یزد با پاسخگویی به نهاد کمال مطلوب، درارتباط تنگاتنگ با انسان است و نمی توان آن را تنها به لحاظ کالبدی و شکلی توصیف کرد، بلکه هویت دینی جاری در آن نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. بر این اساس هویت دینی مسکن سنتی در 3 مولفه پیوند ساختاری، پیوند محیطی و پیوند معنایی قابل دسته بندی است که این سه با یکدیگر همپوشانی داشته و تفکیک ناپذیرند؛ بدین معنا که الگوهای هویت دینی ابتدا در ساختار شکل می گیرند، سپس در محیط قوام می یابند و در نهایت با پیوندهای معنایی متعالی می گردند. همچنین بازآفرینی الگوهای هویت دینی در چارچوب مولفه های آن و ارائه راهبردها و سیاست های احداث مسکن معاصر بر اساس مولفه های هویت دینی مبحثی است که در انتهای این رساله بررسی می گردد.