عملکرد خوانین مازندران در بازگشت محمدعلی شاه به ایران

یکی از رخدادهای مهم عصر مشروطه که باعث تشدید ناامنی در ولایات شد ، بازگشت محمدعلی شاه به ایران بود که پس از فتح تهران در سال 1327 ق/ 1909م/ 1287ش به دست مشروطه خواهان تبعید شده بود . او که مناسبات تنگاتنگی با سران ترکمن ، مازندران و سوادکوه داشت ، از راه استرآباد وارد ایران شد و سواد کوه را که مقر اسماعیل خان سواد کوهی (امیرموید) بود به عنوان پایگاه خود برگزید. و از سوی دیگر مازندران اگر چه در جنبش‏های رهایی از ظلم و استبداد، همانند تهران، رشت، اصفهان و تبریز نبود، اما به دلیل نزدیکی به تهران و رشت، از تحولات آن سامان متاثر شد و با داشتن چهره‏هایی همچون محمد ولی خان تنکابنی (سپهسالار اعظم)، علی خان دیوسالار کجوری، احسان الله خان ساروی و ملا محمد علامه، منشاءِ تحولات و تاثیرات مهمی در روند شکل گیری مشروطه خواهی در منطقه گردید. اما این حرکت دوامی نیافت، چرا که دسته‏ بندی‏های مشروطه‏خواهی و مشروعه‏خواهی از یک‏سو، و اختلافات و کشمکش‏های فراوان بر سر انتخاب نماینده و تاسیس انجمن ایالتی و ولایتی در شهرهای ساری و بار فروش از سوی دیگر، باعث بی ثباتی اوضاع مازندران و سربرآوردن سرکردگان محلی بر له یا علیه مشروطیت گردید. از طرفی، با شروع استبداد صغیر و قدرت گرفتن مشروعه خواهان، برخی از روحانیان متنفذ مازندرانی تغییر رویه دادند و خواسته یا ناخواسته در مسیر استبداد محمدعلی شاهی گام برداشتند. اما نتیجه حاصل از این کشمکش به نفع دولت مشروطه شد . این رساله تلاش دارد به نقش خوانین مازندران در بازگشت محمدعلی شاه به ایران را مورد مطالعه و بررسی قرار دهد.