صورت و معنا در نگارگری حضرت آدم و حوا (ع)

هنر اسلامی متعلق به عالمی است که معنویت، باطن آن و زیبایی، حقیقت ذاتی¬اش است که در صور هنری تجلّی یافته است. باطن و ظاهر، صورت و محتوا، هر دو تجلّی امر الهی اند یکی نامحسوس (معنا و محتوا) و دیگری محسوس (صور هنری)است. صورت و معنا در هنرهای اسلامی به معنی وسیع کلمه، ظاهر و باطن یک حقیقت اند. از بخش های مهم هنر اسلامی، نگارگری ایرانی است. در نگارگری، هر نقش فقط رنگ و شکل نیست بلکه معنایی هم دارد..فضای نقاشی ایرانی، فرامادی و مثالی است و نگارگر ایرانی همواره از صورت (ظاهر) به باطن (معنا) دست می یابد. فضای معنوی نگارگری ایرانی برگرفته از قرآن کریم می باشد. قرآن به عنوان اصلی ترین دست مایه¬ی هنر اسلامی است. یکی از داستان های قرآن کریم مربوط به حضرت آدم (ع) است که بایستی اشاره نمود که چگونه نگارگر با بهره مندی از این داستان ها به نقش آفرینی پرداخته است و فضای معنوی لازم را مطابق داستان ها به تصویر کشیده است. در این میان، بررسی چند نمونه از نگاره های موجود داستان حضرت آدم(ع)و حوابا تأکید بر ویژگی صورت و معنامسأله ی اصلی این پژوهش است. برای بررسی این مسأله و فرضیه های مبتنی بر آن، مفهوم صورت و معنا در هنر اسلامی و همچنین در نگارگری ؛ مورد توجه و تأمل، و نیزنمادهای حضرت آدم (ع) و حوادرمتون دینی و ادبی مورد بررسی قرار گرفته است. در بررسی های انجام گرفته، مشخص گردید، نگارگر تمام توان خود را به کار می گیرد تا جلوه¬ی مادی خط و رنگ را پنهان دارد و آن را به معنا نزدیک تر سازد. که این سیری است از ظاهر(صورت) به باطن(معنا) و از باطن به ظاهر.این سیر همچنین درنگاره های داستان حضرت آدم(ع) و حوا (در نسخ عهد صفوی) به خوبی به نمایش در آمده است، چرا که این نگاره ها در راستای معانی مختلف داستان شامل خبر آفرینش آدم (ع)، دعوت خداوند از فرشتگان برای سجده کردن آدم و سرپیچی ابلیس از این امر، نافرمانی آدم ،هبوط و بیرون راندن از بهشت و پشیمانی و توبه تصویر شده اند.