کنکاش در لزوم وجود نهاد «مسئولیت اشتقاقی» در آورده‌های کمیسیون حقوق بین‌الملل

کمیسیون حقوق بین‌الملل در راه تنظیم شاکلۀ حقوق مسئولیت بین‌‌‌المللی، سخن از دو اساس برای اعمال مسئولیت به میان می‌‌‌آورد: مسئولیت مستقل (مسئولیت دولت یا سازمان بین‌‌‌المللی مباشر عمل متخلفانۀ بین‌‌‌المللی) و مسئولیت اشتقاقی (مسئولیت دولت یا سازمان بین‌‌‌المللی درخصوص عمل متخلفانۀ دولت یا سازمان بین‌المللی دیگر)؛ با این حال، کمیسیون دربارۀ برخی مقولات مربوطه، ساکت بوده است. مقالۀ حاضر بر آن است تا از رهگذر تبیین نکاتی که کمیسیون درخصوص آن‌‌‌‌‌ها سکوت کرده است، لزوم وجود نهاد مسئولیت اشتقاقی را مطالعه کند که تاکنون در ادبیات فارسی حقوق بین‌الملل مهجور افتاده است. در این راه، پس از تبیین مفهومی، به روند گذار آن در اسناد کمیسیون و به زمینه‌‌‌‌‌های پیدایی و گسترش آن می‌‌‌‌‌پردازد و در‌‌‌‌‌می‌‌‌‌‌یابد که مسئولیت اشتقاقی مکمل مسئولیت مستقل است و چهار عامل تعامل با یکدیگر، اخلاق‌‌‌‌‌گرایی، مسئولیت‌پذیری و پاسخ‌‌‌‌‌گویی و افزایش شمار بازیگران فعال در جامعۀ بین‌‌‌‌‌المللی، عمده‌‌‌‌‌ترین نقش را در ظهور و گسترش نهاد مسئولیت بین‌‌‌‌‌المللی اشتقاقی بازی کرده‌‌‌‌‌اند. توسیع این زمینه‌‌‌‌‌ها، وجود نهاد مسئولیت اشتقاقی که خود مقتضای عدالت است را مقتضی می‌‌‌‌‌دارد.