فرامرز میرزایی
استاد گروه زبان و ادبیّات عرب دانشگاه بوعلی سینا همدان
[ 1 ] - واکاوی اندیشة دم غنیمت شمری خیّامی در شعر علی محمود طه مصری
دم غنیمت شمری؛ به معنای پاسداشت لحظه‌ها، فراموشی تلخی‌های گذشته وکنارنهادن نگرانی‌های آینده، پدیده‌ای است معنایی در شعر خیّام که از نگرشی ژرف به جهانِ سربسته و پر رمز و راز شکل میگیرد و پرسش‌های وجودگرایانه از ویژگیهای بارز آن به شمار میرود. این مفهوم در شعر شاعران معاصر عرب، انعکاسی گسترده دارد، با این تفاوت که گاهی آن را با خوش‌باشی و لذّتطلبی اپیکوری اشتباه گرفته و در حد یک کامجوی حسّی کاهش...
[ 2 ] - بررسی عنصر شخصیت در رمان «خالتی صفیة و الدیر» اثر بهاء طاهر (با تکیه بر نظریه فیلیپ هامون)
فیلیب هامون، نظریهپرداز معاصر فرانسوی، از جمله صاحب‌نظرانی است که از زاویهی دید جدیدی به این عنصر نگریسته است. نظریهی وی به دلیل دربرگرفتن آراء نظریهپردازان پیشین، جامعترین نظریه پیرامون عنصر شخصیت است و مبتنی بر چهار اصل است: 1) انواع شخصیت- که عبارتند از شخصیتهای مرجعی (تاریخی، اجتماعی، اسطورهای و مجازی)، شخصیتهای واسطه و شخصیتهای اشارهگر (بیانگر حضور خواننده و نویسنده)، 2) مدلول ش...
[ 3 ] - شخصیت آفرینی در ادبیات داستانی کودک «بررسی مجموعه ی «قصص عن ثعلب» اثر زهیر ابراهیم رسام»
کودکان برای پذیرش یا رد بسیاری از باورها استعداد بسیاری دارند و دوره کودکی مرحله بسیار مهمی در زندگی ملت‌ها است. این امر کارکرد تربیتی و روانشناختی داستان کودک را - که بارزترین جلوه آن شخصیتپردازی است - دوچندان میکند. از اینرو شخصیت داستان کودک در عین خیال انگیزی، باید طبیعی و باورپذیر باشد و با شایستگی، موانع را از سر راه بردارد. باورپذیری و شایستگی قهرمان، شخصیت داستانی را در نزد کودکان،...
[ 4 ] - تقابل مکان و کارکردهای معنایی آن در رمان «موسم الهجرة إلی الشمال»
چکیده عنصر مکان به عنوان یکی از عناصر هنری داستان، نقشی بسیار تأثیرگذار در پیشبرد حوادث داستان و پردهبرداری از ویژگیهای شخصیتها و تفهیم آنها دارد. رمان نویسان توانمند هیچگاه نتوانستهاند از کنار این عنصر به طور سطحی عبور کنند، بلکه با مهارت هنری خود آن را برای اهداف خاصی به خدمت گرفتهاند. الطیب صالح-رمان نویس نابغه جهان عرب- نیز در مشهورترین رمان خود «موسم الهجرة إلی الشمال» توجه ویژهای ب...
[ 5 ] - سبک زبان داستان نویسی کامل الکیلانی در داستان کودک؛ بررسی موردی داستانهای اصدقاء الربیع و الافیل الابیض
هر اثر ادبی که خلق میشود ویژگیهای خاص خود را دارد و سبک و روش ارائه افکار و خلاقیت‌های نویسندگان، با توجه به تفاوت فکری و روانی‌شان، متفاوت است. زبان روایت داستان مقوله‌ای است که باید متناسب با مخاطب و نوع داستان باشد. این ویژگی در داستان کودک با حساسیت و ظرافت ملموسی همراه است که نویسندگان کودک باید بسیار نکته سنج و آگاه باشند و از واژگان و عباراتی استفاده کنند تا زبان داستان برای کودک ساده ...
[ 6 ] - فراخوانی میراث قرآنی درادبیات داستانی کودک «بررسی موردی چند داستان: احمد بهجت»
هنر فراخوانی میراث قرآنی در ادبیات عربی از شگردهای جالب ادبی است که در گونه‌های مختلف چون؛ تضمین، اقتباس، و... مورد توجه ادبا و شاعران معاصر عربی قرار گرفته و بازتاب چشمگیری در آثارشان داشته است و استفاده از آن برای آموزش مضامین دینی، تربیتی و شناخت تاریخ به کودک بسیار مهم است. این مقوله در داستان کودک عربی نیز نمود پیدا کرده است. احمد بهجت از نویسندگانی است که به آموزه‌های قرآنی توجه زیادی کرد...
[ 7 ] - أثر اللغة العربیة فی فهم الفقه الإسلامی
None
[ 8 ] - ژرف ساخت ناسازواری در شعر اَمل دُنْقُل و بینامتنی قرآنی
«طنز ناسازوار» ویژگی بارز شعرسیاسی امل دنقل، شاعر برجستة مصری است که با بهرهمندی بجا و هنرمندانه از آیات و مضامین قرآنی، آن را در شعر خود برجستهسازی کرده است. وی این ساز و کار ادبی را با رندی تمام و زیبایی خیرهکنندهای، برای نشان دادن شرایط نابسامان اجتماعی و سیاسی حاکم برمصر بهکار میبرد تا تفاوت خندهآور اوضاع نابسامان کنونی را با وضعیت آرمانی نشان دهد. زیبایی این ناسازاوریِ طنزگونة سیاسی...
[ 9 ] - مضامین تعهد ادبی در اشعار فاروق جُوَیده
تعهد ادبی مفهومی وارداتی از نقد ادبی غرب است که در دهههای گذشته در میان ادبا و ناقدان عرب جایگاهی درخور یافت، چرا که شرایط نابسامان سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دنیای عرب و حاکمیت استبداد و استعمار، شاعران و نویسندگان را واداشت که با قیام ملتهای ستمدیده همنوا گردند. فاروق جویده، شاعر مصری، از آن دسته شاعرانی است که با شگردهای شعری، از نبود آزادی، بیعدالتی، فقر و محرومیت سخن گفته و مخاطبانِ شعرش ر...
[ 10 ] - شیوة روایتِ «گفته های داستانی» در رمان «الإقلاع عکس الزمن» إملی نصرالله
یکی از عناصر مهم داستان، «گفتههای» شخصیتها است؛ زیرا گفتهها، افکار و روحیات شخصیتها را آشکار میسازد. چگونگی انتقال این گفتهها از نویسنده به خواننده از طریق روایتگر انجام میگیرد و از آن با عنوان «شیوههای روایت گفتههای داستانی» یاد میشود که براساس رابطه روایتگر با شخصیتها شکل میگیرد. رمان مشهور و واقعگرایانة «الإقلاع عکسالزمن» اثر خانم املی نصرالله، نویسندة معاصر لبنان، از آن دسته...
[ 11 ] - العنف السیاسی: الجماعی والحکومی وآثارهما فی روایة «نجمة أغسطس» لصنع الله ابراهیم
إنّ القراءة السیاسیة للروایة تساهم فی فهم السلوک السیاسی للمجتمع، لأنّها مرآة تعکس حقائقه. والعنف السیاسی بنوعیه الجماعی والحکومی من القضایا الهامة فی الفکر السیاسی المعاصر. فیعتقد المنظّر السیاسی الأمریکی «تیدروبرت جیر» بأنّ الحرمان النسبی یخلق العنف السیاسی الجماعی الذی یؤدّی إلی قیام المحرومین باعمال العنف. والمنظّر السیاسی الآخر "تاسیت"، کان یعتقد أنّ العنف الحکومی یخلق التقاعس والانعزال اللذین بد...
[ 12 ] - زیبایی‌شناسی ساختار ساخت‌های نحوی در داستان پلنگ‌ها در روز دهم
ساخت‌های نحوی در زبان عربی ساختارهای متعددی دارد. گاهی به صورت مفرد می‌آید به‌طوری‌که شکل و ساختار اساسی آن تغییر نمی‌کند. گاهی نیز به شیوههای دیگری می‌آید که در ساختارهای ترکیبی مانند ساختار انشایی، انشایی در مفهوم خبری و برعکس، تکرار سبک، حذف اجزاء، ساختار اسمیه و فعلیه نمود می‌یابد. این پژوهش به بررسی ساختار نحوی، معنایی و آماری داستان «پلنگ‌ها در روز دهم» اثر زکریا تامر می‌پردازد. آنچه در ...
[ 13 ] - شیوه های بازنمایی افکار در رمان« الطریق» اثر نجیب محفوظ براساس نظریه« لیچ» و «شورت»
روایت‌شناسی علمی است که به بررسی گفتمان روایی می‌پردازد. این علم در قرن بیستم شکل گرفت و نظریات گوناگونی دربارة آن ارائه شد. نظریة دو سبک‌شناس انگلیسی «لیچ» و «شورت» جزء این نظریات است که آنها آن را در کتاب «سبک در داستان» بیان کرده‌اند. کتاب یادشده مشتمل بر مباحث مختلفی ازجمله شیوههای روایت در بازنمایی افکار است. این شیوه‌ها از دیدگاه آنها به پنج دستة مستقیم، غیرمستقیم، آزاد مستقیم، آزاد غیرم...
[ 14 ] - هنجارگریزی شعری در گفتمان انقلابی اشعار فاروق جویده
شعر انقلابی، نه به خاطر مضامین سیاسی‌اش، بلکه به خاطر چهارچوب هنری‌اش، برتر و ارزشمند است، زیرا مردم عموما با مفاهیم سیاسی آشنا هستند، این تنها بیان هنرمندانه و زیبای زبانی است که شعر را برتر مینماید. برداشت نادرست از اینکه شعر سیاسی، به منظور برانگیختن مردم به شورش، بایستی به زبان ودرک عمومی آنان نزدیک باشد، موجب گردید تا قصاید سیاسی مبتذلی سروده شود که فارغ از هر نوع ذوق ادبی وبدور از عنصر «...
[ 15 ] - بنیة السرد الروایی وتقنیاته فی «الرسالة البغدادیة»
None
[ 16 ] - صورة الآخر الإسرائیلی فی روایة "المتشائل" لإمیل حبیبی
None
[ 17 ] - «تصریح ضمایر جنسیّتی» در ترجمة محمّدرضا مرعشی‌پور از رمان «راه» نجیب محفوظ
تفاوت ساختار زبان متن با زبان ترجمه یکی از مشکلات مترجم به شمار میرود. تفاوت ساختاری در ضمایر جنسیّتی Gender-specific pronoun)) در زبان فارسی و عربی چنان مایة ابهام است که مترجم ناچار میشود توضیح اضافی دهد. این رفتار مترجم «تصریح» (Explication) نام دارد. در واقع، مترجم اطّلاعاتی را که در متن اصلی نیست، در ترجمة خود می‌آورد تا معنای متن را روشن‌تر سازد. این پژوهش در پی آن است که با روش تحلیل کمّ...
[ 18 ] - انتقال معنا و بینامتنی بر اساس مدل "لپی هالم" بررسی موردی ترجمة اشعار احمد مطر
«بینامتنی» ابزاری هنری در دست آفریننده متن است که زمینهساز زیبایی و ژرفمعنایی آن میگردد؛ امّا چگونه میتوان در ترجمه، معنا را با حفظ زیبایی این شگرد هنری، انتقال داد؟ زیرا در ترجمه، نشانههای لفظی، به عنوان بهترین علامت برای پیبردن به بینامتنی ودرک معنایی آن، تقریبا از بین میرود واگر این بینامتنی، با متون برجسته دینی مانند قرآن ویا دیگر کتب آسمانی باشد، مشکل دوچندان میگردد. این مقاله با شی...
[ 19 ] - انعکاس غزلهای حافظ در رمان «ملحمه الحرافیش» نجیب محفوظ
داستان ملحمه الحرافیش(حماسه عیاران)، نوشته نجیب محفوظ، 13 بیت از غزلهای حافظ شیرازی را، به زبان فارسی، دربر دارد واین شگفت انگیز مینماید که ابیاتی از غزلهای حافظ، دستمایه یکی از برجستهترین داستانهای این نویسنده مشهورمصری و برنده جایزه نوبل 1988م گردد، داستانی که تاکنون هفت فیلم سینمایی از آن ساختهاند. این ابیات که از زبان خلوت نشینان «تکیه» و به زبان فارسی شنیده میشود و در سماع صوفیانه ...
[ 20 ] - تأثیر عرف ویژه قرآن در تطوّر معنایی واژگان عربی عصر جاهلی
از عوامل مهم تطوّر لفظی و معنایی واژگان یک زبان، ظهور آیین جدید است. نزول قرآن که طلایه‌دار این ظهور است، موجب تحوّل معنایی واژگان عربی شده و در حقیقت، در بستر عرف معیار زمان نزول، عرف ویژهای پرورانده است که بدون آگاهی از این عرف، امکان درک و ترجمه صحیح زبان آن، وجود ندارد. پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این پرسش است که اولاً، منظور از عرف ویژه‌ی قرآن و ویژگیهای زبان‌شناختی آن چیست؟ و ثانیاً، نسبت و...
[ 21 ] - زمان روایی و کارکرد آن در فرایند تولید درونمایة داستان کوتاه «الخطوبه» اثر بهاء طاهر
زمان روایت، کلید فهم کارهای نوین ادبی و ابزار کشف دلالت آن شده‌است و نقش مؤثری در فرایند شکل‌گیری درونمایة داستانهای کوتاه امروزی ایفا میکند. پژوهش حاضر میکوشد انواع زمان روایی را در داستان کوتاه «الخطوبه» بهاء طاهر، براساس نظریة ژرار ژنت و با تکیه بر شیوة توصیفی ـ تحلیلی بررسی نماید و نقش آن را در فرایند تولید درونمایة این داستان تبیین کند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که میان انواع زمان روا...
[ 22 ] - واکاوی حس تعلق مکانی در رمان «من منتظرت هستم» (لأنی أشتاق الیک) از سناء ابوشرار
حس تعلق مکانی، رابطهای عاطفی و پر معنا بین شخص و مکان است که آن را قرارگاهی ارزشمند میسازد. این حس، شاخص ویژه مکانی برای یک فرد نسبت به دیگر مکانها میباشد که ابعاد روان‌شناسانه، کالبدی و حتی اجتماعی را در بر میگیرد. بیشتر پژوهشهای مکان داستانی بر جنبههای توصیفی تکیه دارد، اما مکان داستانی در پرتو این حس تواناییهای گوناگون روانی، احساسی و کالبدی را به خود میگیرد که موجب تعلق شدید شخصیت...
[ 24 ] - همگرایی زبانی و ادبی عربی و فارسی: زمینه‌‌ای برای رواج دیپلماسی علمی میان ایران و دولت‌های خلیج‌فارس
ملتهای فارس و عرب، به خاطر تعامل زبانی و تاریخی، از جنبة فکری و فرهنگی شباهت‌های بسیاری دارند. این امر زمینه مساعدی را برای دوستی و نزدیکی دو ملت ایران و عرب، به‌ویژه کشورهای حاشیه خلیج‌فارس فراهم کرده‌است. بحران‌های کنونی در منطقة خلیج‌فارس، اهمیت این تعامل تاریخی را به عنوان ابزاری مؤثر برای دوستی ملتهای منطقه، دوچندان میکند. ازآنجاکه یکی از اهداف مهم پژوهشهای تطبیقی، دوستی ملت‌هاست، به ن...
[ 25 ] - تحلیل انتقادی کتاب فی نظریة الروایة: بحث فی تقنیات السرد تلاشی برای بومی‌سازی گفتمان‌کاوی داستان
عبدالملک مرتاض، دانشمند الجزایری، از اندک دانشمندانی است که میکوشد گفتمان نقد ادب عربی امروزه را سامان دهد و ساختمان آن را برپایة میراث ارزشمند نقد کهن عرب بسازد. ازآنجاکه بدون روایت‌‌کاوی نمی‌‌توان بخش بزرگی از نثر امروز عرب را فهمید، بنابراین دست‌‌یابی به کتابی آموزشی و روش‌مند در این زمینه مهم مینماید. چاپ کتاب فی نظریة الروایة: بحث فی تقنیات السرد از مرتاض، به سال 1998 م، ک...
نویسندگان همکار