بررسی و تحلیل مستثنیات حکمی و موضوعی حق اختراع در حقوق ایران و تریپس

چکیده مستثنیات حق اختراع یکی از بخش های بسیار مهم حقوق اختراعات می باشندکه دامنه و علت مستثنی شدن آنها درسطح بین الملل، یکسان نمی باشد. این مستثنیات به دو دسته حکمی و موضوعی قابل تقسیم هستند که در میان این مستثنیات، الف-کشفیات ، نظریه های علمی ، روشهای ریاضی و آثار هنری ب ـ طرحها و قواعد یا روشهای انجام کار تجاری و سایر فعالیتهای ذهنی و اجتماعی ج ـ روشهای تشخیص و معالجه بیماریهای انسان یا حیوان ؛ فاقد یکی از شروط اصلی اختراعات بوده و به لحاظ موضوعی از قلمرو حمایتی حق اختراع خارج اند. برخی دیگر از ابداعات نیز به لحاظ حکمی از حوزه حمایتی حق اختراع خارج اند،مانند ـ منابع ژنتیک و اجزاء ژنتیک تشکیل دهنده آنها ، همچنین فرآیندهای بیولوژیک تولید آنها - اختراعاتی که بهره برداری از آنها خلاف موازین شرعی یا نظم عمومی و اخلاق حسنه باشد ـ آنچه قبلاً در فنون و صنایع پیش بینی شده باشد،این ابداعات،ممکن است که به لحاظ موضوعی شرایط و ویژگی های اصلی اختراعات را دارا باشند اما بنا به مصالح سیاسی و ملی و به صلاحدید کشورها و به حکم قانون گذار از حوزه حمایتی ثبت اختراعات خارج باشند.کشور ما نیز در رابطه با این مستثنیات،علی رغم داشتن شباهت های بسیار با قوانین و اسناد بین المللی، در برخی موارد نیز در تعارض با آنها بوده یا حداقل همسو نمی باشد. مثلا در برخی از کشورها از جمله ایالات متحده اکتشافات را می توان از طریق ثبت اختراع حمایت کردکه به موجب آن کشف یک میکرو ارگانیسم،یا جداسازی ژن های تکی و زنجیره های dnaو نظایر آن قابل ثبت اند در حالیکه مطابق قوانین کشورما و بسیاری از کشورها این موارد قابل ثبت نیستند یا روشهای انجام تجارت که امروزه جزء لاینفک دنیای اقتصاد محسوب می شوند در بسیاری از کشورها غیر قابل حمایت اند اما دربرخی از کشورها از جمله ایالات متحده و ژاپن و انگلیس و ... به راحتی قابل حمایت اند.علت این تعارضات یا همسو نبودن ها به عوامل زیادی از جمله ماهیت و ذات این مستثنیات،میزان پیشرفت و توسعه یافتگی ، فرهنگ و آداب رسوم کشورها و منافع و مصالح داخلی شان و..بستگی دارد.لذا در پژوهش حاضر، دامنه این مستثنیات به منظور هماهنگ شدن مقررات داخلی کشور ما با مقررات بین المللی مخصوصاً تریپس و الحاق به آن (البته با حفظ منافع ملی)، مورد بررسی و شناسایی قرار می گیرد. کلمات کلیدی: حق اختراع ، مستثنیات حق اختراع