بررسی و تحلیل شیوه بیان قرآن بر مثنوی از جهت ساختار

هر نویسنده ای برای خلق اثر خویش از الگوی خاصی پیروی می کند؛ شیوه ای که چون نظامی سازمان یافته و منظم عمل کند و همه عناصر و واحدهایش در ارتباط با یکدیگر کلیّت منسجمی را بیافریند تا فهم و دریافت مقصود را در ذهن خواننده سهولت بخشد. حال ممکن است روش معمول و متعارف دیگر آثار را به کار بندد و یا چون قرآن کریم از ساختاری متفاوت و خاص برخوردار باشد. نظم و تألیف آیات قرآن و روشی که در بیان مطالب آن به کار رفته است، با تمام کتاب هایی که به دست بشر تألیف و تصنیف شده اند فرق اساسی دارد. در کتاب های تألیف شده به دست بشر، معمولاً یک یا چند مطلب مطرح و در فصل بندی خاصی درباره آن ها بحث می شود. کتاب با یک مقدمه شروع می شود و با چند فصل یا باب پایان می پذیرد و مجموع مطالبی که مربوط به یک مسئله هستند، یکجا و با نظم معینی می آیند. ولی قرآن، کتابی به رسم مألوف نیست که دارای فصل ها و باب هایی باشد و در نظام تألیفی خاص متعارف بشری قرار گرفته شده باشد؛ در واقع قرآن دارای الگویی ویژه و نامتعارف است؛ هر سوره قرآن دارای معنای واحدیست که دیگر معانی حول خود را پوشش می دهد و با آن معنا ارتباطی تنگاتنگ دارد. سوره ها چون میدانی هستند که عناصر آن، دایره وار به دور کعبه معنی مرکزی در حرکتند؛ از این ساختار و سبک قرآن کریم در این پژوهش به عنوان ساختار حلقوی یاد می کنیم که ویژگی بارز آن داشتن روساخت گسسته و پراکنده و ژرف ساخت منسجم و دوری است که شاخصه اصلی و متمایز قرآن کریم نسبت به آثار بشری است. مثنوی مولانا نیز از این ویژگی برخوردار است، پراکندگی مضامین در بخش ها و دفترهای آن، موجب شده است که بسیاری از محققین به بیراهه بروند و آن را فاقد نظم بدانند؛ در حالی که براساس ساختار حلقوی، در عین گسستگی و پراکندگی دارای انسجامی درونی و نسبتاً آشکاری است و این امر، به این هدف رهنمون می شود که مثنوی علاوه بر تأثیرپذیری های معنایی و واژگانی، به صورت عمقی از لحاظ سبکی و ساختاری متأثر از قرآن کریم است. بنابراین روش ساختار حلقوی، با بررسی ابعاد مختلف ساختاری قرآن کریم و مثنوی معنوی، چون روساخت، ژرف ساخت و واحدهای آن، این دو کتاب شکوهمند را از نظامی ویژه بهره مند می داند.