مسئولیت مدنی ناشی از خسارات زیست محیطی ( مطالعه تطبیقی در حقوق ایران و اتحادیه اروپا )

چکیده آلودگی و تخریب محیط زیست و خسارات ناشی از آن، یکی از معضلات اساسی جوامع صنعتی و شهری امروز و یکی از اصلی‏ترین موضوعاتی است که در حقوق محیط زیست به آن پرداخته می‏شود. لذا با توجه به لزوم جبران هر نوع ضرر و زیان در اکثر نظام‏های حقوقی، مطالعه و ارزیابی و بحث از مسئولیت مدنی ناشی از خسارات زیست محیطی از جایگاه ویژه‏ای در علم حقوق برخوردار خواهد بود. بر این اساس، تلاش بر این است که مبنای این مسئولیت با نگاه بر دیدگاه‏های حقوق ایران و اتحادیه اروپا مورد تبیین و تشریح و واکاوی قرار گرفته و مبنایی مناسب برای این مسئولیت یافت گردد. چرا که، حقوق مسئولیت مدنی نسبت به تکلیف عمومی حفاظت از محیط زیست و جبران خسارات ناشی از آلودگی‏های زیست محیطی بیگانه نیست ولی قواعد مرسوم آن در پاسخ‏گویی به این موضوع و منافع و حقوق عمومی کارآمد نیست. بدین لحاظ، قوانین خاصی در حقوق کشورهای مختلف در رابطه با مسئولیت مدنی زیست محیطی پیش‏بینی شده است که از مهم‏ترین دستاوردهای قانون‏گذاری جدید در سطح جهانی، تغییر مبنای مسئولیت مدنی در این زمینه است که اصولاً آن را تابع مسئولیت بدون اثبات تقصیر قرار داده‏اند که از جمله می‏توان به دستورالعمل 2004 پارلمان و شورای اروپا در این خصوص اشاره نمود که بر طبق آن، دولت‏های عضو ملزم شده‏اند تا قواعد آمرانه‏ی آن را به قانون ملی خود وارد کنند. اما مطالعات انجام شده در حقوق ایران نشان می‏دهد که، با وجود این که اصل اولیه‏ی مورد پذیرش برای مبنای مسئولیت مدنی، مسئولیت مبتنی بر تقصیر است، ولی این مسئولیت پاسخ‏گوی نیازهای جامعه‏ی امروزی در خصوص جبران خسارت وارده بر محیط زیست نمی‏باشد؛ لذا با استمداد از اصول و قواعد فقهی و کمک جستن از قوانین و مقررات همانند اصل پنجاهم قانون اساسی و هم‏چنین از طریق تفسیر قوانین خاص زیست محیطی می‏توان مسئولیت بدون اثبات تقصیر را به عنوان مبنایی مناسب برای مسئولیت مدنی زیست محیطی پذیرفت.