بررسی و تحلیل نقوش سفال زرین فام قرون 7 و 6 ری

چکیده ری از مناطق مهم باستانی است که از جهات مختلف بویژه از لحاظ ترانزیتی، همواره از پیش از تاریخ تاکنون، مورد توجه و محل استقرار مردمان و فرهنگ ها بوده است. این شهر در دوران اسلامی از جهات مختلف سیاسی، اقتصادی، صنعتی و هنری به آن درجه از اهمیت می رسد که آن را " ام البلاد " و " عروس شهرها " می نامند. از آنجا که سفالینه ها همواره بسیاری از نیازهای بشر را برآورده می کرده اند، سفالگری در دوره اسلامی مورد توجه ویژه ای قرار می گیرد و به رشد و اعتلای بالایی می رسد، که یکی از مهمترین ثمرات و نمودهای آن، تولید سفال های زرین فام است. سفالگری در دوران اسلامی در ری نیز پا می گیرد و رونق زیادی می یابد، به طوری که در آن زمان، شهره آفاق می گردد و مشتریان زیادی در داخل و خارج از کشور پیدا می کند. بخش مهمی از این تولیدات را سفال های زرین فام تشکیل می داده است. این مهم را علاوه بر دلالت برخی از متون تاریخی و ادبی، یافته ها و نیز کاوش های باستان شناسی از جمله آزمایش " تجزیه عنصری خمیره بدنه " برخی از نمونه های مکشوف در آنجا به اثبات رسانده است. سفال های زرین فام ری در قرون 6 و 7 هجری، از لحاظ نقشمایه شامل طرح های هندسی، گیاهی، جانوری، انسانی، کتیبه ای، پنداری و اساطیری می باشند، که عمدتا به صورت تلفیقی و ترکیبی ارایه شده اند. البته معمولا طرح های هندسی و بویژه نقوش گیاهی ظریف و پیچان، زمینه اثر را به خود اختصاص داده اند. نقوش انسانی و جانوری این سفال ها ضمن آنکه از لحاظ تاریخی، اهمیت دارند، با نقش مایه های برخی از نسخ خطی همزمان نیز قابل مقایسه اند. برخی از دیگر نقوش انسانی مزین به سربندهای نسبتا ساده عمامه ای شکل می باشند. همچنین دور سر برخی از نقوش انسانی این سفال ها، همانند برخی آثار ساسانی، هاله نورانی قرار گرفته است.استفاده از متون و اشعار فارسی، از جمله سروده های فردوسی نیز ویژگی مهم برخی از اینگونه سفال هاست، که بیشتر به خط فارسی و به قلم نسخ و بخصوص تعلیق نگاشته شده است. به طور کلی سفال های زرین فام ری، نسبت به نمونه های کاشان، از تراکم کمتر و فضای خالی بیشتری برخوردار است. واژگان کلیدی: سفال، کاشی، زرین فام، ری، کاشان، قرون 6 و 7 هجری، تزیین، نقش مایه، دوران اسلامی