بررسی تطبیقی روابط واژگانی در متون آموزش زبان فارسی

انسجام مفهومی بنیادی در زبان شناسی متن است و انسجام واژگانی از طریق روابط واژگانی مختلف محقق می شود. در این پژوهش ابتدا مطالعات مربوط به انسجام و روابط واژگانی از گذشته تاکنون معرفی شده است. در این تحقیق سه فرضیه مورد بررسی قرار می گیرد. (1) در متون آموزش زبان فارسی از روابط واژگانی استفاده شده است. (2) میزان کاربرد هر یک از انواع روابط واژگانی در متون آموزش زبان فارسی متغیر است.(3) بین مقطع آموزش زبان فارسی و میزان استفاده از روابط واژگانی همبستگی وجود دارد. برای بررسی فرضیه های فوق پیکره ای شامل دو کتاب و یک نرم افزارِ آموزش زبان فارسی انتخاب شد و روابط واژگانی به کار رفته در آنها استخراج، شمارش و تحلیل شد. دو کتاب مورد نظر به نام های «آموزش زبان فارسی» (دوره مقدماتی،کتاب دوم) تألیف یداله ثمره و «درس فارسی برای فارسی آموزان خارجی» (دوره مقدماتی)تألیف تقی پورنامداریان می باشند. نرم افزار مورد نظر نیز «نرم افزار آموزش زبان فارسی» تألیف احمد صفارمقدم است. اطلاعات آماری مختلف در خصوص روابط واژگانی موجود در پیکره تحقیق در قالب ده جدول ارائه شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که در متون آموزش زبان فارسی از روابط واژگانی مختلف استفاده شده است و به این ترتیب فرضیه اول تحقیق تأئید شد. همچنین در میزان کاربرد روابط واژگانی مورد نظر این تحقیق تفاوت وجود دارد، به این ترتیب که چهار رابطه واژگانیِ تکرار، حذف، ضمیرِ پیش مرجع و فرایند و کنشگر به ترتیب پربسامدترین روابط واژگانی پیکره هستند ولذا فرضیه دوم نیز تائید شد. از سوی دیگر مقایسه بسامد روابط واژگانی با توجه به سطح بندی پیکره مورد مطالعه نشان می دهد که بین مقطع آموزش فارسی شامل مقدماتی، متوسط و پیشرفته و نوع و بسامد روابط واژگانی همبستگی وجود دارد، به این ترتیب که بسامد روابط از سطح مقطع مقدماتی به متوسط و پیشرفته سیر صعودی دارد و این قاعده فقط در مورد رابطه حوزه واژگانی نقض شده است زیرا بسامد این رابطه در هر دو سطح متوسط و پیشرفته معادل 40 است. از این رو فرضیه سوم تحقیق نیز تأئید شد. یافته های این پژوهش کمیّت و کیفیّت روابط واژگانی به کار رفته در متون آموزش زبان فارسی را نشان می دهد و می تواند برای طراحان متون آموزش زبان در آینده راهگشا باشد.