آزمون عقلانیت و خطاهای پیش بینی در بودجه ریزی ایران (1387-1344)

بودجه مهم ترین ابزار سیاست گذاری دولت و شاخص اصلی اهداف و عملکرد دولت می باشد. در بودجه به واسطه مجموعه ای از برنامه ها سعی می شود، وضعیت آینده امور از خلال یک رشته اقدامات جاری تعریف و مشخص شود. پیش بینی حوادث آینده تحت عنوان انتظارات در اقتصاد مطرح می شود. از این رو بودجه به دلیل تأخیر زمانی در اجرا و تغییر و تحولات اقتصادی ممکن است دچار کاستی هایی بوده و در زمان تخصیص تعدیل شود. لذا بودجه عملکرد از بودجه مصوب فاصله گرفته و خطا در برآورد بودجه مشاهده می گردد. در این رساله خطای برآورد بودجه ایران طی سال های 1344 تا 1387 مورد بررسی قرار می گیرد. همچنین دامنه خطای پیش بینی بودجه با استفاده از شاخص نابرابری تیل طی این دوره زمانی محاسبه می شود و اجزای خطا تحت کنترل بودجه ریزان و عوامل تصادفی نیز برآورد می گردد. علاوه بر آن برآورد بودجه به عنوان نگرشی به انتظارات دولت از درآمد و مخارج آن، مورد ارزیابی قرار می گیرد و نوع شکل گیری انتظارات در بودجه ریزی با آزمون هایی بر سری خطای برآورد بودجه و تحلیل رگرسیونی مورد بررسی قرار می گیرد. در نهایت سهم اجزای درآمد و مخارج دولت در خطای برآورد بودجه مشخص می گردد. نتایج نشان می دهد که خطا در برآورد درآمد و مخارج دولت طی این دوره زمانی وجود داشته و درصد خطای پیش بینی بودجه قابل ملاحظه می باشد. همچنین نیمی از خطای برآورد مخارج ناشی از عوامل تصادفی و خارج از کنترل بودجه نویسان می باشد، در صورتی که سهم عمده خطای برآورد درآمد ناشی از عوامل قابل کنترل است. نتایج آزمون ها نشان می دهد که نحوه شکل گیری انتظارات بر اساس فرضیه انتظارات عقلایی نبوده و مبتنی بر انتظارات تطبیقی می باشد. تحلیل رگرسیونی نیز نشان می دهد که درآمد نفتی در بخش درآمدها و پرداخت های جاری و عمرانی در قسمت مخارج دولت در تغییر خطای برآورد بودجه موثر بوده اند.