بررسی روند هیدروکلیمائی و تغییرات کاربری اراضی حوزه آبخیز دریاچه اورمیه

تغییر و تحول ناشی از بروز تغییرات اقلیمی، وقوع دوره های خشکسالی در کنار عواملی هم چون افزایش جمعیت، گسترش شهرنشینی، تغییر ساختار اقتصادی - اجتماعی و تحرکات مکانی جمعیت باعث افزایش فشار و آلودگی ها بر جمعیت، محیط زیست و منابع طبیعی گردیده است و تعارضات و تنش هایی که بر اثر این عوامل در حوزه آبخیز دریاچه اورمیه تبلور می یابند، از جمله دلایل انجام این تحقیق می باشد. دریاچه اورمیه با مساحت تقریبی (کنونی) 3088 کیلومترمربع و سطح تراز (کنونی) 1270 متر از سطح دریا در شمال غرب ایران واقع شده است. این دریاچه با حوزه آبخیزی به مساحت 51000 کیلومتر مربع بین استان های آذربایجان شرقی، غربی و کردستان واقع گردیده است. در این مطالعه به بررسی وجود روند متغیرهای هیدروکلیمائی (بارش، دما و دبی) در مقیاس سالانه و فصلی و تغییرات کاربری اراضی در طی چهار دهه اخیر پرداخته شده است. با توجه به ماهیت غیر نرمال بودن متغیرها و وجود نواقص آماری از آزمون ناپارامتری من - کندال و کندال فصلی برای بررسی روند سری داده ها استفاده شد. نتایج این پژوهش نشان داد در مقیاس سالانه دمای متوسط، حداکثر و حداقل هر کدام به ترتیب در 60، 74 و 47 درصد از ایستگاه های مورد مطالعه افزایش معنی داری در سطح اطمینان 95 درصد داشته اند. بارندگی در این حوضه در مقیاس سالانه هیچ تغییری نداشته است. این در حالی است که دبی در مقیاس سالانه در 60 درصد ایستگاه های مورد مطالعه در سطح اطمینان 95 درصد کاهش یافته است. در مقیاس فصلی بیشترین کاهش بارندگی در فصل بهار و زمستان مشاهده شد در صورتی که در فصل تابستان میزان بارندگی افزایش یافته است. همچنین در مورد شاخص های دما مشاهده گردید، هر سه شاخص دمای متوسط، حداکثر و حداقل در تمامی فصول روند افزایشی معنی داری دارند. متغیر دبی نیز در فصول پاییز، زمستان، بهار و تابستان به ترتیب در 52،33،42 و47 درصد از حوضه های مورد بررسی، کاهش روند داشته اند. همچنین بررسی تغییرات کاربری اراضی در حوضه مورد بررسی نشان داد اراضی کشاورزی در سه دهه اخیر بیش از (60 درصد) افزایش یافته است. از آنجائی که این پژوهش به منظور بررسی افت تراز آب دریاچه اورمیه صورت گرفته است، نتایج حاصل نشان می دهد عوامل غیر طبیعی در مقیاس جهانی تا محلی باعث تغییرات سیستم های منابع آبی گردیده است. این عوامل هر کدام باعث شده است نیاز بشر به آب بیشتر از پیش احساس گردد و باعث دستکاری در چرخه طبیعت شده و اکولوژی حیاتی را برهم زده است. این دستکاری ها و برهم زدن تعادل در سراسر دنیا باعث عواقب گسترده ای شده است. یکی از عواقب این دستکاری ها در حوزه آبخیز دریاچه اورمیه نمود پیدا کرده و باعث کاهش شدید تراز آب دریاچه اورمیه گردیده است. علاوه بر عوامل ذکر شده عوامل دیگری که تأثیر شدیدی بر افت تراز آب دریاچه اورمیه می گذارد، احداث سدهای مختلف در حوضه می باشد. که نه تنها باعث کاهش دبی رودخانه های منتهی به دریاچه می گردد از طرفی باعث افزایش سطح آب گردیده و از این طریق حجم بیشتری از آب از طریق تبخیر از دسترس خارج می گردد.