اختلافات فراوان میان دو‌‌ مکتب نحوی بصره و کوفه باعث‌‌ شد تا برای نحو هم‌‌چون فقه و کلام علمی پدید ‌‌آید و پژوهش‌گر‌‌ان این ‌‌حوزه ازطریق آن استنباط احکام نحوی را دریابند که آن را «أصول‌النحو» یا «علل‌النحو» نامیده‌اند. ابن‌‌سراج ازجمله کسانی است که در کتاب الأصول فی النحو به این‌ ‌علم پرداخته ‌‌است. بسط و تفصیل او در باب‌ها و فصل‌های این کتاب بر ذهن دریابندۀ این‌‌ دانشمند بزرگ دلالت د...

واژة «نوستالژی» که در زبان فارسی با تعبیر «غم غربت» از آن یاد می­کنند، به مفهوم احساس غم و حسرت برای خاطرات از دست رفتة گذشته است که فرد با یادآوری آن، دچار غم و اندوه می­شود و نوعی دلتنگی بر او سایه می­افکند. عواملی گوناگون همچون روزهای خوش دوران کودکی، تبعید یا مهاجرت، وضعیت ناگوار سیاسی و اجتماعی، وضعیت دشوار زندگی و ...، از زمینه­های به وجود آمدن احساس غم در وجود آدمی است. بدر شاکر سی...

در نیمه‌ی دوم قرن چهارم هـ.ق/ دهم، م، گروهی فیلسوف مسلمان که اکثر آنان ایرانی بودند، انجمنی به نام «اخوان الصفا» در بصره به صورت محرمانه تشکیل دادند. هدف آنها این بود که به کمک فلسفه، شریعت حقه را از آلایش اوهام و خرافات شستشو دهند، و به اهدافی چون: شناخت خدای متعال، وحدت هستی و کشف اسرار کائنات دست یابند. در تحقق هدف خود تعلیم و تربیت افراد، به ویژه جوانان را مورد توجه قرار دادند و برنامه آموز...

زمینه‌های نخستین موج مهاجرت اعراب به ایران را باید در ارتباط با دو مقطع متقدم تاریخ اسلام، یعنی عصر خلفای راشدین و دوره اموی، بررسی کرد. با ظهور اسلام و آغاز فتوحات، مهاجرت اعراب مسلمان به ایران شکل منسجم و منظمی یافت و پس از پایان‌ جنگ‌ها، کشمکش‌ها و فتوحات آغازین، اعراب با هدف حفظ مناطق نوگشوده و پشتیبانی از ادامه فتوحات، اقدام به تأسیس پایگاه‌های نظامی در این مناطق کردند. به نظر می رسد این پ...

مطمئن‌ترین ابزار برای فهم کلام الهی، روایات تفسیری معصومان: است. این روایات را _ که عالمان و مفسران صحابه و تابعین از زمان صدور آن ارائه داده‌اند _ چه بسا بر اثر فهم گوناگون از روایات و همراهی عوامل مختلف، مکاتب و مدارس تفسیری مانند: مکه، مدینه، کوفه، بصره و شام پدید آمد. مکتب تفسیری کوفه را عبد الله بن مسعود، صحابی تأیید شدۀ پیامبر6 پایه‌گذاری کرد. ابن مسعود در نگاه امام علی7، «عالم به قرآن و ...

نقش اساسی مباحث ادبی در تفسیر قرآن بر همگان عیان است و کاربرد فراوان مباحث ادبی در تفاسیر فریقین در دوره های مختلف تاریخ تفسیر قرآن، نشان از نقش مهم آن در علم تفسیر دارد. تفسیر «المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز» «ابن عطیه اندلسی» از تفاسیر مهم مکتب اجتهادی ـ ادبی معتبر و مؤثر جهان مغرب اسلامی می باشد که مباحث ادبی یکی از منابع اساسی آن است. ذکر معنای دقیق واژگان غریب قرآن و اولویت دادن به آ...

غالباً گمان بر این است که پیوند زبان فارسی با زبان عربی، محدود به واژگان معرّب است؛ ولی شواهد تاریخی نشان می‌دهد که ارتباط میان این دو زبان، ریشه‌دارتر از واژ گان معرّب است. پسوند «الف و نون»، شاهدی مهم در پیوند با تأثیر و نفوذ ریشه دار زبان فارسی در زبان عربی است. از خویشکاری‌های این پسوندِ فارسی، نسبت‌ساز بودن آن است؛ اما نکتۀ جالب توجه، حضور این پسوند در شماری از اَعلام تاریخی بصره است. نخستین کس...

نسخة شرح المفصل کاشی به زبان عربی برجای مانده از قرن 7 و 8 هجری است که نویسنده در آن با نثری روان و به گونه­ای علمی و دقیق به شرح کتاب المفصل زمخشری پرداخته است. این نسخه سرشار از نقل­قول­ها و نظرات بزرگان نحو است، امّا نویسنده تنها به ذکر نظرات ایشان اکتفا نکرده، بلکه در موارد بسیاری با تکیه بر استدلال­های سماعی و قیاسی به اظهارنظر می­پردازد. این نویسندة ایرانی مسلط به زبان عربی از منابع سماع ه...

اگر ابن مالک را به عنوان حلقه­ای از زنجیرۀ به هم پیوستة تاریخ نحو مورد ارزیابی قرار دهیم، او را جزو آخرین حلقه­های زنجیرۀ علمای تحلیلگر و نحویان صاحب رأی خواهیم یافت؛ چرا که در روزگار وی، دیگر عصر پی­ریزی اصول نحو سپری شده بود و نحویان، چندان حرف تازه­ای برای گفتن نداشتند،اما بحث دربارة رویکردهای جدید نحوی ابن مالک، از آن جهت اهمیت دارد که او از سویی به جهت قدرت اجتهادی و تسلطی که بر مسائل نحوی...

دین زرتشتی، آیین زروانی و آیین مهر چنان با باورهای نجومی عجین شده اند که بدون درکصحیح این باورها، شناخت درست این ادیان و مکاتب تقریباً امکان پذیر نخواهد بود . از جملهباورهای دینی-نجومی که در این ادیان اهمیت بسیار دارد، بحث هزاره اندیشی و دوره های کیهانیاست. اخوان الصفا نیز که انجمنی سری و عرفانی در قرن سوم و چهارم ه .ق در بصره و بغدادبودند، رسائلی را تدوین نمودند که آکنده از باورها و آرای دینی- ...