محمد خاقانی اصفهانی
استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
[ 1 ] - اختلاف معنا در جناس تام
جناس یکی از مهم‌ترین انواع بدیع لفظی است که اختلاف معنا و اشتراک لفظ، دو رکن یا دو شرط تحقق نوع تام آن است. ولی تا کنون بنا به دلایل مختلفی به آن اندازه که درباره همسانی لفظی دو واژه متجانس بحث شده، به ناهمسانی‌شان در معنا وقعی نهاده نشده است تا همچنان مشخص نباشد در میان انواع معنا (حقیقی، مجازی، منقول و ...) کدام معنا مراد است و مقصود از اختلاف معنا چیست و به چه میزان باید باشد. در این پژوهش، ...
[ 2 ] - «تأکید مجاز» و پیوند آن با «ابهام متن»
«مجاز» از مشهورترین پدیده‌های زبانی در زبان‌شناسی عربی است. یکی از شرایط به کارگرفتن مجاز همراه ساختن آن با «قرینه» است. وظیفه قرینه جلوگیری از برداشت معنی حقیقی از واژه‌ای است که به صورت مجازی به کار رفته است. «تأکید» نیز یکی دیگر از ابزار‌های مهم در زبان عربی است که بر خلاف قرینه غالباً برای جلوگیری از احتمال برداشت معنی مجازی استفاده می‌شود؛ بنابراین، منطقی به نظر نمی‌رسد که واژه‌ای مجازی بتو...
[ 3 ] - تحلیل تطبیقی کاربست رئالیسم جادویی در دو رمان «حارس المدینة الضائعة» و «کولی کنار آتش»
گرایش به سبک رئالیسم جادویی در ادبیات، یکی از شیوه‌های جدید و کارآمد در حوزه داستاننویسی است که امروزه با به کار‌گیری این سبک به تحلیل انواع تضادها، مشکلات اجتماعی، سیاسی و ادبیّات فولکور به صورت ضمنی می‌پردازد؛ از جمله این رمان‌های رئالیسم جادویی می‌توان به کولی کنار آتش نوشته منیرو روانی‌پور داستاننویس معاصر ایران، و حارس المدینة الضائعة اثر ابراهیم نصرالله نویسنده و منتقد فلسطینی اشاره کرد...
[ 4 ] - تبیین مبانی اسلامی گفتگوی تمدن ها
در سال های اخیر تبلیغات گسترده ای درباره راه های برقراری صلح و هم زیستی مسالمت آمیز در سطح جهان شکل گرفته است در رویکردی بدبینانه به زندگی بشر، فعالیت هایی که دراین حوزه صورت می گیرد، ارزش چندانی ندارد. با این استدلال که اینگونه فعالیت ها از واقعیت امروزی گرایش های جهانی که همواره به کناره گیری از شر هشدار می دهد، و به " نزاع برای بقا" به عنوان یک اصل بیولوژیکی پای بند است، به دور است. در مقابل...
[ 5 ] - مؤلفه های تصویر هنری در نامه سی و یکم نهج البلاغه
In this article by reviewing the concept of image from the viewpoint of the ancients and modermonumental Ali’s epistle of admonishes to Imam al-Hasan are studied and some of the advantages and differences of the images of this epistle with poetic images are pointed out. Moreover, in the light of the views of the experts in criticism and new rhetoric some of the examples of these constituent...
[ 6 ] - انعکاس الذکاءات المتعددة و‌الأهداف المعرفیّة فی کتاب العربیة للصّفّ الثامن
بما أنَّ نظریة الذکاءات المتعددة تتمحور حول المحتوی وتؤکّد علی تنویعه، والمجال المعرفی یصنّف الأهداف المعرفیة، اقترح آرمسترنج (1984) أن یُعدّ وینظّم المحتوی التعلیمی وفقًا لهما معًا. إنّ الکتاب المدرسی کأکثر المواد التعلیمیة تداولًا یُعدّ أفضل مجال لتطبیق هذه الأنموذج المتکامل. علی ذلک، قامت الدراسة الحالیة بتحلیل محتوی کتاب العربیة للسنة الدراسیة الثامنة فی ضوء هذا الأنموذج لکی تقیس وتقوّم کیف تمّ توزیع الذک...
[ 7 ] - الاستعارة بین البلاغة العربیة و اللسانیات المعرفیة
الاستعارة من أجمل الصناعات الأدبیة والبلاغیون العرب کسائر نظرائهم، اهتموا بهذه الظاهرة ولایزالون یحاولون تقسیمها إلى أقسام مختلفة منها: المصرحه والمکنیة وغیر ذلک. مازال هذا المفهوم مطمح النظر فی علم اللسانیات وحاز درجة مرموقة فی العلم نفسه. علم اللسانیات المعرفیة هو أحد العلوم التی اهتمت بالاستعارة أکثر من سائر العلوم. یعتقد علماء هذا الفرع من اللسانیات بأنّ الاستعارة لا تختصّ باللغة الأدبیة فحسب...
[ 8 ] - تحلیل کتب العربیة فی الثانویة الأولى فی ضوء نظریة الذکاءات المتعددة و‌الأهداف المعرفیّة
None
[ 10 ] - ومضات أسلوبیة فی سورة «الرحمن»
None
[ 12 ] - جبر و اختیار در جهان بینی حافظ و معرّی
مسأله جبر و اختیار یکی از جنجالی‌ترین و غامضترین بحث های کلامی است. این بحث ریشه تاریخی بسیار قدیم دارد و در گفته ها و اندیشه‌های فلاسفه، عرفا، شعرا و دیگران به جلوه‌های گوناگون نمود یافته است. مفهوم جبر یکی از مفاهیم کلیدی و کاربردی اشعار حافظ شیرازی و ابوالعلاء معرّی است. گروهی آن دو را بر مسلک جبر و گروهی دیگر با تفسیر و تأویل ابیاتشان آنها را معتقد به اختیار می‌دانند. این نوشتار سعی در بررسی...
[ 13 ] - نقش هنجارگریزی واژگانی در کشف لایه‌های معنایی قرآن کریم
کشف لایه‌های زیرین معنایی قرآن کریم در رسیدن به برداشت‌های جدید از قرآن، کارایی به‌سزایی دارد. بهره‌بردن از روش‌های نوین و یافته‌های جدید علم زبان‌شناسی در کنار به‌کار بستن قواعد با ارزش علم اصول، گام کارآمدی در دست‌یابی به لایه‌های معنایی عمیق قرآن شمرده می‌شود. یکی از این روش‌ها، توجه به هنجارگریزی در متن مقدس وحی است. در این پژوهش که با روش توصیفی تحلیلی انجام می‌شود، شیوه‌ای نوین برای کشف ...
[ 14 ] - بررسی و نقد فی البلاغة العربیة والأسلوبیات اللسانیة؛ آفاق جدیدة
چکیده پژوهش‌های بلاغی در زبان عربی، که به برکت نزول قرآن کریم پس از مباحث صرفی و نحوی در جهان اسلام گسترش یافت، دیرینه‌ای بس افتخارآمیز دارد. پژوهشندگان مسلمان فراوانی در فنون گوناگون بلاغت آثار سترگی را به جامعة بشری ارزانی داشتند. اما کاستی‌های قابل توجهی در بلاغت سنتی، از‌جمله رویکرد «جمله‌محور»، زمینه را برای اندیشمندان غربی فراهم کرد تا با رویکرد «متن‌محور» برای درک زیبایی‌های تمامیت متن،...
[ 15 ] - تراسل الحواسّ فی ضوء القرآن الکریم، وظائف، وجمالیّات
None
[ 16 ] - تحلیل بلاغی لأسلوب العقّاد فی خطاب کتاب «سارة»
None
[ 17 ] - مبادئ تعلیم العربیة: الإسهامات الممکنة للمقاربات الحدیثة
None
[ 19 ] - دراسة نظریة التشبیه الملخّص وعلاقتها بالنظریات الجدیدة للاستعارة (ثلاث نظریات للسکاکی، مکس بلک، ودیفیدسون نموذجاً)
نظریة التشبیه الملخص هی أقدم وأشهر وجهة نظر لمعنى الاستعارة. هذه النظریة تعرف الاستعارة کظاهرة مشتقة من عملیة تقصیر التشبیه، وتُقارن معناها بمعنی التشبیه. هذه النظریة تمّ قبولها فی اللسانیات العربیة ـ الإسلامیة واللسانیات الیونانیة ـ الرومانیة لفترة طویلة حتى واجهت نظریات جدیدة وانتقادات عدیدة. لم تکن طریقة تعامل هذه النظریات والانتقادات مع "التشبیه الملخص" علی مستوی واحد حیث إن بعضها اتخذت طریقة...
[ 20 ] - دراسة سوسیولوجیة فی روایة "ذات" لصنع الله إبراهیم
None
[ 21 ] - نسيج التكرار وأساليبه في ديوان "لا تسرقوا الشمس منا" للشاعر إبراهيم المقادمة (دراسة أسلوبية في البنيتين الإيقاعية والدّلالية)
None
[ 22 ] - مؤلفه های رئالیسم جادویی در رمان «تقریر میلیس» اثر ربیع جابر
گونههای داستاننویسی نوین در غرب، در ادبیات داستانی امروز عربی نمود چشمگیری داشته است. از جملة آنها، «رئالیسم جادویی» است. رئالیسم جادویی بر گونهای از روایت رئالیستی اطلاق میگردد که از یک سو به یک داستان واقعگرا شباهت دارد؛ از سویی دیگر، وقوع رویدادهایی شگفت، اثر را از گسترة واقعگرایی خارج میسازد. بنابراین، رئالیسم جادویی، روایتی واقعگراست که در بافتی سحرآمیز و جادویی رخ میدهد. ربیع جا...
[ 23 ] - معالجة اللسانیات الوظیفیة فی آیات متحلیة بأشراط الساعة، الجزء التاسع والعشرون والثلاثون من القرآن الکریم نموذجا
None
[ 24 ] - قراءة نقدیة فی کتاب دروس فی البلاغة العربیة، نحو رؤیة جدیدة
القراءات النقدیة المتواجدة فی الحقول المختلفة تکشف للمخاطب عن مدى فاعلیة النص المدروس وتبین الممیزات الإیجابیة والسلبیة التی یقع فیها، فالرؤیة الناقدة منطلق بنّاء یصلح فجوات الطریق وشرخاتها التی تؤدی إلى الفتور. أما الکتب البلاغیة فهی لاتکون بمعزل عن هذه التقییمات وجعلها على خشبة النقد تعطی أکلها ضعفین من زاویتین، زاویة معلوماتیة؛ فرصد ما ورد فیها یسفر عن المعلومات الحدیثة ویبین العلاقة التی یتم...
نویسندگان همکار