سیدمحمد رضا ابن الرسول
استادیار گروه زبان و ادبیّات عربی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
[ 1 ] - حرف شرط «اگر» در دستور زبان فارسی و معادل‌های آن در زبان عربی
ترجمه جمله‌های شرطی به دلیل منطبق نبودن ساختار نحوی دو زبان فارسی و عربی، همواره مشکلاتی برای مترجم پدید می‌آورد. یکی از جوانب این دشواری ناشی از انطباق نداشتن ادوات شرط فارسی و عربی است؛ بدین معنی که بیشتر جمله‌های شرطی در زبان فارسی با حرف شرط «اگر» بیان می‌شود، در حالی که در زبان عربی بیش از یک واژه معادل حرف شرط «اگر» قرار می‌گیرد. با توجه به اهمیت معنایی جمله‌های شرطی در متون دینی و ادبی...
[ 2 ] - انواع «ی» در زبان فارسی امروز
یکی از مباحث مهمی که در دستور زبان فارسی کمتر مورد توجه قرار گرفته است، مبحث چندگونگی «ی» در این زبان است، «یائی» که هم در مقام واژه، هم در مقام تکواژ تأثیر فراوانی بر غنای زبان فارسی دارد اما دستور نویسان فارسی هیچ گاه این مقوله را به طور مشخص و مستقل مطرح نکردهاند و غالبا در خلال مباحث دیگر مثل «معرفه و نکره»، یادی هم از «ی» کرده‌اند. پژوهش حاضر که با روش تحلیلی-توصیفی نگاشته شده است، در صدد...
[ 3 ] - «تعلیل» در معانی حروف جرّ عربی و حروف اضافه فارسی
در پژوهش حاضر نگارندگان با تکیه بر دستور زبان عربی و فارسی و نیز بر اساس مطالعات دستورپژوهان و فرهنگ‌نویسان دو زبان، به بررسی مفهوم تعلیل به عنوان یکی از مهمترین معانی مشترک حروف جرّ عربی و حروف اضافه فارسی پرداخته، با اتخاذ روش تحلیلی ـ تقابلی، حروف جرّ و اضافه بیانگر این مفهوم و ویژگی‌های آنها را گزارده‌اند.از دستاوردهای قابل توجه این پژوهش آن است که حروف جرّ و اضافه همیشه در بیان یک معنی خاص،...
[ 4 ] - بهار و ادب عربی
در مقاله‌ای که پیش رو دارید، نگارندگان با در نظرداشتِ پژوهش‌های پیشین دربارة اثرپذیریِ ملک‌الشّعرای بهار از قرآن، حدیث، امثال، حکم و متون نظم عربی و به روش توصیفی - تحلیلی، نویافته‌های خود را در این باره با سامانی دیگر نمایانده‌اند. در این راستا، نتایج جست‌وجو در سرچشمه‌های عربیِ برخی از سروده‌های بهار و انواع بهره‌برداری‌های وی از ادب عربی در سه بخش همسانی‌های شعر بهار با شعر عربی، تمثّل به امثال و...
[ 5 ] - تحلیل تطبیقی کاربست رئالیسم جادویی در دو رمان «حارس المدینة الضائعة» و «کولی کنار آتش»
گرایش به سبک رئالیسم جادویی در ادبیات، یکی از شیوه‌های جدید و کارآمد در حوزه داستان‌نویسی است که امروزه با به کار‌گیری این سبک به تحلیل انواع تضادها، مشکلات اجتماعی، سیاسی و ادبیّات فولکور به صورت ضمنی میپردازد؛ از جمله این رمان‌های رئالیسم جادویی می‌توان به کولی کنار آتش نوشته منیرو روانی‌پور داستاننویس معاصر ایران، و حارس المدینة الضائعة اثر ابراهیم نصرالله نویسنده و منتقد فلسطینی اشاره کرد...
[ 6 ] - دشواری‌های برابریابی اصطلاحات آموزش عالی از عربی به فارسی
هدف مقاله حاضر، بررسی دشواری‌های برابریابی اصطلاحات آموزش عالی از عربی به فارسی است. بدین منظور به بررسی میدانی اصطلاحات آموزش عالی در زبان عربی و مقایسه آنها با برابر نهاده‌های فارسی‌شان با نگاهی نقادانه به دشواری‌های برابریابی این اصطلاحات پرداخته شده است. در این مقاله، افزون بر دسته‌بندی اصطلاحات، رابطه معنایی آنها با معادل فارسی، آسیب‌شناسی وضع اصطلاح در حوزه آموزش عالی با توجه به اختلاف فر...
[ 7 ] - صحیفه سجادیه الهام‌بخش نیایش‌های کهن پارسی
صحیفه سجادیه یکی از متون دعایی مهم و زیبای اسلام است که علاوه بر مناجات پیشوای چهارم شیعیان، مطالب و مفاهیم بلند عرفانی نیز دارد. در بررسی و تطبیق مناجات صحیفه سجادیه با مناجات منثور فارسی، مشاهده می‌شود که پاره‌ای از مضامین این مناجات منثور، متأثر از صحیفه سجادیه است. در مقاله پیش رو، نتایج جستجوی نویسندگان در مناجات‌نامه‌های فارسی، با نظرداشت مضامین دعاهای صحیفه سجادیه، با سامانی نو عرضه شده...
[ 8 ] - شواهد قرآنی در شروح کهن معلقات
معلقات، مجموعه شناخته شده‌ای از برجسته‌ترین نمونه‌های اصیل شعر عربی پیش از اسلام است. این مجموعه، گنجینهای از واژگان غریب، تعابیر نمادین، مضامین شگفت‌انگیز و آهنگی تأثیرگذار را در کنار انبوهی از نکته‌های صرفی، نحوی و بلاغی در خود جای داده است و به همین روی بسیاری از ابیات آن در کتابهای لغت، نحو و بلاغت قدیم و نیز کتب تفسیر و غریب قرآن و اعراب قرآن به عنوان شاهد به کار آمده است.از سویی ادبای ب...
[ 9 ] - رؤیة أسلوبیة فی وصیة الإمام علی (ع)
None
[ 10 ] - دراسة نقدیة فی کتب الوجوه والنظائر
None
[ 11 ] - مصیر الجبال من منظار قرآنی
None
[ 12 ] - مطالعة تطبیقی نظریة نظم عبدالقاهر جرجانی و نظریة بافت موقعیّت فرث
نظریة نظم جرجانی از نظریاتی است که در بلاغت عربی از اهمیّت ویژه‌ای برخوردار است. علت این امر را می‌توان گستردگی ابعاد، شمول و توجه آن به جنبه‌های مختلف دستوری، معنایی و زیباشناختی دانست. این نظریه با وجود تقدّم زمانی بر نظریات مطرحشده در زبان‌شناسی معاصر، با بسیاری از این آنها ارتباط دارد و با اندک تأملی می‌توان نقاط مشترک زیادی بین این نظریه و نظریات معاصر یافت. یکی از این نظریات، نظریة بافت مو...
[ 13 ] - رابطة معنایی جمله‌وارة پایه و پیرو در جمله‌های شرطی زبان فارسی
زبان، نظامی از روابط متداخل است؛ بهگونه‌ای که مفهوم یک جزء، جز در سایة ارتباط با اجزاء و عناصر دیگر دریافت نمی‌شود. ارتباط بین ساخت‌ها و سازه‌های زبانی بر دو گونه است: رابطة لفظی و رابطة معنایی که هر دو پیوندی عمیق و ناگسستنی با یکدیگر دارند؛ چراکه لفظ در خدمت معنی و وسیله‌ای برای بیان آن است. باتوجهبه اهمیت رابطة معنایی در جمله‌های مرکب، بهویژه جمله‌های شرطی، پژوهش حاضر بر آن است تا با مداق...
[ 14 ] - ظاهرة الفعل المرکب فی اللغة العربیة؛ عرض ونقاش
یتشکّل الفعل المرکب من اتّصال فعل باسم أو بصفة أو بجزء آخر. فیوجد هذا النوع فی بعض اللغات منها اللغة الفارسیة رغم أنه لم یُعترف به فی اللغة العربیة بعد. لکن هناک خلاف حول بعض استعمالات الأفعال بشکل ترکیبی فی اللغة العربیة وهذا الرأی جدیر بالبحث والدراسة. أمّا هذه الدراسة بمنهج وصفی تحلیلی تعالج أولا الفعل المرکب وخصائصه فی اللغة الفارسیة کلغة یحتّم فیها وجود هذا النوع من الفعل ثمّ تتوجّه إلی أنواع...
[ 15 ] - دراسة تطبیقیة لنظریة نظم الکلام بین وجهات النظر القدیمة والحدیثة
النحویون فی جمیع اللغات أثناء شرحهم للقواعد النحویة، یقترحون نظما خاصا لأجزاء الجملة التی تُعرَف بنظم معهود لدی أهل اللغة. هذا النظم هو أول شیء یحتاجه المتعلمون عند تعلّم اللغة الثانیة وبالمراجعة إلى الکتب النحویة یسهل التعرّف علیه. اللغة العربیة أیضا لها نظم خاص اعتنى به النحویون منذ القدیم، لکنهم لم یطلقوا علیه مصطلحاً خاصاً وبإمکاننا تسمیة هذا النظم فی عصرنا الراهن بـ«نظم الکلام»، استلهاماً م...
[ 16 ] - أضواء على الزّوزنیّ وشرحه للمعلّقات
None
[ 17 ] - مناویل الهومونیمی وتجلیاته فی اللغة العربیة
None
[ 18 ] - الفعل فی الجملة الشرطیة الفارسیة وما یقابله فی العربیة
None
[ 20 ] - ظاهره القلب فی اللغه العربیه
None
[ 21 ] - منهج تعامل شراح المعلقات مع الشواهد فی شروحهم
None
[ 22 ] - ظاهرة التوهم فی اللغة العربیة
None
[ 23 ] - باثولوجیا رسائل قسم اللغة العربیة خلال خمسین عاماً منذ تأسیسه عام 1341 حتى نهایة عام 1391هـ.ش ، دراسة إحصائیة وصفیة نقدیة
None
[ 24 ] - إرسال المثل فی دیوان الطغرائی الأصفهانی
None
[ 25 ] - الجارّة عند جمهور النحاة وعند العلامة
None
[ 26 ] - الاستشهاد فی شرحی ابن‌عقیل والسیوطی على الألفیّة
None
[ 27 ] - نقد معانی فرعی استفهام در آثار بلاغت‌پژوهان فارسی
عبارات غیر خبری به ویژه طلبی در هر زبانی، پرکاربرد است. استفهام، امر، نهی، ندا و تمنی از گونه‌های جملات طلبی به شمار می‌روند. هر یک از این گونه‌ها در اصل برای رساندن معنی خاصی وضع شده‌اند؛ اما از آنجایی که گاه به دلایل بلاغی از معنی اصلی خود خارج شده، بر معانی غیر مستقیمی دلالت می‌کنند و این معانی ثانوی با توجه به بافت و قراین موجود در کلام قابل تشخیص است، بلاغت‌پژوهان تلاش نموده‌اند ضمن بررسی ...
[ 28 ] - بررسی تطبیقی واژه آمین در دو زبان عربی و عبری
واژه «آمین» از جمله واژگانی است که از زبان عبری به زبان عربی وارد شده است و در هر دو زبان کاربرد دینی دارد. علیرغم استعمال فراوان این کلمه، مسائلی درباره استعمال و معنی این واژه مطرح است که حل آنها به درک دقیق مفهوم و موارد کاربرد آن کمک می‌کند. در مقاله‌ای که پیش رو دارید، نگارندگان کوشیده‌اند با استناد به لغت‌نامه‌های معتبر، و با استشهاد به موارد استعمال «آمین» در کتب مقدس و متون دینی، و با ت...
[ 29 ] - بررسی معنا‌شناختی ترکیب «قرّة العین» و معادل‌های فارسی آن
«قرّة العین» از جمله ترکیب‌هایی است که در ادبیات عربی به ویژه در منابع دینی مانند قرآن و حدیث بسیار تکرار شده است. در زبان فارسی برای این ترکیب معادل‌هایی چون «خنکی چشم»، «روشنی چشم» و مانند آن در نظر گرفته شده است، ولی به نظر می‌رسد این ترجمه‌ها چندان گویای معنای مورد نظر این تعبیر نیست.بر این اساس دراین مقاله، نگارندگان در جستاری گسترده با تکیه بر کتب معتبر لغت، و استناد به نمونه‌های ن...
[ 30 ] - بازنگری در مفهوم و ترجمه فارسی یکی از اسلوب‌های کاربرد «ما» در قرآن کریم
«ما» یکی از مبهم‌ترین و متنوع‌ترین و پرکاربردترین واژگان عربی است. یکی از انواع آن «ما» موصوله است که برای ابهام‌زدایی آن از جمله یا شبه جمله‌ای به عنوان صله استفاده می‌کنند. گاهی عبارت صله با عبارت قبل از «ما» شباهت داشته، «ما» یا ضمیر راجع به آن برای هر دو عبارت، یکی از چهار نقش کلیدی: فاعلی، نائب فاعلی، مفعولی، یا مبتدایی را ایفا می‌کند. در این میان، نمونه‌‌هایی مثل «فیه ما فیه» وجود دارد ک...
[ 34 ] - غدیریۀ قاضى نظام‌الدین اصفهانى (تصحیح، تحلیل، شرح و ترجمه)
نگارندگان، در مقالۀ حاضر، پس از مقدمه‌اى کوتاه در شرح زندگى و آثار قاضی نظام‌الدین اصفهانی، شاعر ذولسانین اصفهانی در قرن هفتم هجرى، قصیدۀ نونیۀ او در ستایش امام علی(ع) را با استناد به دستنویسهای آثارِ او، گزارده و بر اساس سنت تصحیح نسخ خطی، به بررسی اختلاف نسخ و سپس، تحلیل ساختار قصیده و شرح و ترجمه یکایک ابیات آن پرداخته‌اند. از مهمترین نتایج این پژوهش، که با روش توصیفی ـ تحلیل...
[ 35 ] - دراسة نظریة التشبیه الملخّص وعلاقتها بالنظریات الجدیدة للاستعارة (ثلاث نظریات للسکاکی، مکس بلک، ودیفیدسون نموذجاً)
نظریة التشبیه الملخص هی أقدم وأشهر وجهة نظر لمعنى الاستعارة. هذه النظریة تعرف الاستعارة کظاهرة مشتقة من عملیة تقصیر التشبیه، وتُقارن معناها بمعنی التشبیه. هذه النظریة تمّ قبولها فی اللسانیات العربیة ـ الإسلامیة واللسانیات الیونانیة ـ الرومانیة لفترة طویلة حتى واجهت نظریات جدیدة وانتقادات عدیدة. لم تکن طریقة تعامل هذه النظریات والانتقادات مع "التشبیه الملخص" علی مستوی واحد حیث إن بعضها اتخذت طریقة...
[ 36 ] - شرح قطر الندى وبل الصدى لابن هشام الأنصاری (دراسة نقدیة منهجیة فی متعالیات النحو التعلیمی)
None
[ 37 ] - مأخذیابی و مقایسۀ دو روایت منظوم طغرایی و مولوی از داستان شکار شیر و گرگ و روباه
پژوهش حاضر ضمن تحلیل و بررسی مآخذ داستان «رفتن گرگ و روباه در خدمت شیر به شکار» به بازگویی دو روایت منظوم عربی و فارسی طغرایی و مولوی از این داستان میپردازد؛. سپس با نگاهی ساختارشناسانه، عناصر داستانی چون شخصیّت، پیرنگ، زاویة دید، لحن و... در هر دو روایت تشریح و مشخّص می‌شود کدامیک از دو روایت به مآخذ اصلی داستان نزدیکتر است. مهمترین نتیجۀ این بررسی که براساس شیوۀ قیاسی تطبیقی به انجام رسیده...
[ 38 ] - التحلیل العرفنی للمؤشر الفعلی "قطع" فی القرآن الکریم (ترکیزا على مقترح تایلور وإیوانس)
None
[ 39 ] - بررسی انواع آغازگر در کتب انگلیسی جدید تألیف مقطع متوسطه دوم در ایران، بر اساس رویکرد نقش‌گرای نظام‌بنیاد
در سال‌های اخیر، شاهد تغییر کتابهای درسی زبان انگلیسی در تمام مقاطع تحصیلی بهویژه در دوره دوم متوسطه بوده‌ایم. به‌نظر می‌رسد که مناسب نبودن منابع درسی پیشین، مؤلفان این کتاب‌ها را به اعمال تغییرات ساختاری و محتوایی در این کتاب‌ها وا‌داشته است. بنابراین، انتظار می‌رود که در نگارش کتابهای تازه‌تألیف، دیدگاه‌های مختلف علمی مورد توجه قرارگرفته باشد و با نظریه‌های علمی روز همسویی داشته باشند. دست...
[ 40 ] - تحلیل مقایسه‌ای دو ترجمۀ فارسی کلیله و دمنه (مطالعۀ موردی: حکایت بوزنگان / حمدونگان)
تحلیل مقایسه‌ای دو ترجمۀ فارسی کلیله و دمنه (مطالعۀ موردی: حکایت بوزنگان / حمدونگان) این نوشتار در صدد تطبیق حکایت بوزنگان کلیله و دمنه با دو ترجمۀ فارسی قرن ششم هجری، یعنی ترجمه‌های نصرالله منشی و محمد بن عبدالله بخاری است. نگارندگان تلاش کرده‌اند تا با روش توصیفی ـ تطبیقی به تحلیل ساختاری این دو ترجمه بپردازند و در ضمنِ آن به طور خاص به شیوۀ آنها در برابریابی واژگانی نیز توجّه دهند...
[ 41 ] - إطلالة على منهج ابن عصفور فی مثل المقرّب
None
[ 42 ] - بررسی مفاهیم قلب نحوی و مبتداسازی در زبان‌شناسی کلاسیک عربی
جابجایی ارکان جمله یکی از موضوعاتی است که توجه زبان‌شناسان را به خود جلب کرده است. قلب نحوی و مبتداسازی از جمله اصطلاحاتی است که زبان‌شناسان معاصر برای توضیح این پدیده بکار می‌برند. قلب نحوی، فرآیند جابجایی ارکان جمله به همراه نقش‌های دستوری و بدون ایجاد تغییری در معنای تحلیلی آن است، و مبتداسازی به فرآیند جابجایی ارکان جمله از جایگاه بی‌نشان (/ اولیة) خود به ابتدای جمله و قرار گرفتن در جایگاه ...
[ 43 ] - روش‌شناسی شرح خطیب تبریزی بر معلقات
[ 46 ] - منهج الزوزنی فی «شرح المعلقات السبع» (عربی)
نظراً للشهرة الواسعة للمعلقات بوصفها قصائد انتهت إلیها تجارب العرب الجاهلیین وهی بلغت الذروة فی الجمال الشعری، والتصویر، والخیال فضلاً عن أنها تضم مجموعة کبیرة من الألفاظ الغریبة وأن کثیراً من أبیاتها شواهد فی علوم البلاغة والصرف والنحو والتفسیر و... ولذلک اهتم بها العلماء فی مختلف العصور وأخذوا فی شرحها، من هذه الشروح کتاب الزوزنی شرح المعلقات السبع. هذا من جهة ومن جهة أخری لأهمیة دراسة منهج الت...
نویسندگان همکار