حمیرا مشیرزاده
دانشیار گروه بین المللِ دانشگاه تهران
[ 1 ] - سیاست میان ملتها: اثری که همچنان میتوان خواند و از آن آموخت
میتوان گفت کم‌و‌بیش همۀ آثار مورگنتا خواندنی هستند اما به طور خاص، یکی از آثار او یعنی سیاست میان ملتها: تلاش در راه قدرت و صلح هنوز نیز پس از گذشت نزدیک به هفت دهه از انتشارِ نخستین ویراست آن در سال 1948 م همچنان از آثار ماندگار روابط بینالملل است. تا کنون هفت ویراستِ متفاوت از این کتاب منتشر شده (که دو ویراستِ آن پس از درگذشت نویسنده بوده و با تجدیدنظر شاگردان مستقیم و غیرمستقیم او) ...
[ 2 ] - تأثیر ساختار نظام بینالملل بر گسترش روابط هند و آمریکا در دوره جورج بوش
هند و آمریکا از آغاز تاکنون روابط پرفراز و نشیبی را طی کرده‌اند با این حال این روابط پس از پایان جنگ سرد و به ویژه در دوره جورج بوش روبه گرمی گذاشت و تا سرحد روابط راهبردی ارتقاء یافت. پرسش مطرح در این مقاله اینست که "تحول ساختار نظام بینالملل پس از جنگ سرد چه تأثیری بر گسترش روابط هند و آمریکا گذاشته است؟" فرضیه مورد بررسی برای پاسخ به این پرسش عبارتست از:"ساختار نظام بینالملل نقش تعیینکنند...
[ 3 ] - سیاست خارجی مصر در دوره انور سادات و « برداشت از نقش ملی » حسنی مبارک
بررسی سیاست خارجی مصر به عنوان کشوری عربی، اسلامی و آفریقایی و کشوری تأثیرگذار در خاورمیانه اهمیتی خاص دارد. عوامل سازنده، تغییر دهنده، استمرار و تغییر سیاست خارجی مصر، شباهتها و تفاوتهای آن با دیگر کشورهای منطقه همواره مورد توجه صاحب نظران بوده است . برداشت » پرسش اصلی مقاله حاضر این است که چگونه سیاست خارجی سادات و مبارک بر مبنای شکل گرفت. مقاله حاضر با استفاده از ابزارهای تحلیلی که نظریه نقش...
[ 4 ] - نگاهی دیگر به مبانی روابط خارجی ج.ا. ایران: فرهنگ راهبردی در دهه ۱۳۵۸-۱۳۶۸
این مقاله فرهنگ راهبردی ایران را در یکی از مهمترین نقاط عطف خود یعنی دهه نخست پس از انقلاب به کاوش گذاشته و درپی پاسخ دادن به این سئوال است که مولفه‌ها و ویژگی‌ها فرهنگ راهبردی ایران پس از انقلاب چه بوده است. نویسندگان با استفاده از روش نقشه‌برداری ادراکی و تحلیل محتوای ۳۳ سخنرانی امام خمینی(ره)، دیدگاه راهبردی امام را تحلیل و نقشه ادراکی نگرش راهبردی امام خمینی را ترسیم کرده‌اند. در ادامه با م...
[ 5 ] - گفتمان سیاست اروپایی بریتانیا تحلیلی استعاره ای
رابطه بریتانیا و اتحادیه اروپا به دلیل رویکرد منفی این کشور نسبت به همگرایی و وحدت اروپا همواره یکی از موضوعات مهم و چالش برانگیز در عرصه سیاست داخلی این کشور در طول 50 سال گذشته بوده است. مسئله ای که این مقاله به آن می پردازد، این است که چگونه این رویکرد بدبینانه و پرتنش بریتانیا نسبت به وحدت اروپا امکان پذیر شده و چه شرایطی در شکل گیری چنین نگرشی دخیل بوده است؟ این مقاله بر آن است تا با تمرکز...
[ 6 ] - سرمایۀ اجتماعی بین‌المللی: اعتماد، مشارکت و شبکه‌ها در جامعۀ بینالملل
دولت‌ها در جامعۀ بینالملل همچون افراد در جامعۀ داخلی جایگاه‌های اجتماعی متفاوتی دارند که سطوح مختلفی از قدرت، امنیت و رفاه را برای آنها به ارمغان می‌آورد. در این نوشتار با طرح مفهوم سرمایۀ اجتماعی بین‌المللی، ابعاد مختلف این سرمایه یعنی اعتماد، مشارکت و شبکه‌های اجتماعی دولت‌ها در عرصۀ بین‌المللی بررسی می‌شود. بر این اساس ضرورت توجه به ابعاد هنجاری اعتماد (خاص‌گرایانه و تعمیم‌یافته) در کنار اع...
[ 7 ] - تحلیلی استعاره‌ای از ساخت ایران در روزنامه‌های مهم ایالات متحده (2013-2001)
ایران از راههای مختلف بهویژه از طریق متون رسانهای، به‌عنوان "دیگری دشمن"در ایالات متحده برساخته شده که این امر از نظر برداشت از ایران در سطوح و عرصههای مختلف و نوع برخورد با آن واجد مدلولات و تبعات مهمی بوده است. سؤالی که این مقاله درصدد پرداختن به آن است، چگونگی ساخت ایران بر مبنای استعاره‌سازی است (انتقال جنبههایی از یک قلمرو به قلمرو دیگر به‌نحوی که از قلمرو دوم به‌گونهای سخن گفته می...
[ 8 ] - سنت واقع‌گرایی در ایران
یکی از پایههای تدوین نظریههای بومی روابط بینالملل، توجه به سنتهای فکری و عملی در طول تاریخ روابط خارجی یک کشور است. البته ایرانیان در طول تاریخ چه در سطح نخبگان سیاسی و چه در سطح نخبگان علمی و فرهنگی تصور و فهم ثابتی از سیاست جهانی نداشته‌اند و برداشت‌هایشاندر نتیجة شرایط خاص تاریخی چه در داخل و چه سطح منطقه‌ای و بین‌المللی دچار تحول شده است. استدلال اصلی این مقاله آن است که میتوان تداوم ع...
[ 9 ] - زمینه های ساختاری نظریه پردازی ایرانی در روابط بین الملل
با رؤیت اولین طلیعه‌های شکل‌گیری ادبیاتی دربارة نظریهپردازی ایرانی در زمینة روابط بینالملل، نویسندگان این مقاله درصدد آن‌اند به ارزیابی زمینه‌های ساختاری تحقق بومی‌سازی نظریهپردازی روابط بینالملل بپردازند. در این چارچوب، نویسندگان برای رسیدن به درکی واقع‌بینانه از امکان یا امتناع نظریه(های) ایرانی در روابط بینالملل، اساسی‌ترین این عوامل ساختاری را ذیل پنج عنوان بررسی کردند که عبارت‌اند ا...
[ 10 ] - مطالعات بین‌المللی در ایران: مطالعۀ موردی مقاله‌های مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران
بررسی و ارزیابی رشتۀ روابط بینالملل همواره نگاه اندیشمندان و پژوهشگران این رشته را در سراسر جهان به خود جلب کرده است. از ابعاد مهم این ارزیابی، تولید دانش بومی روابط بینالملل است که افزون‌بر اندیشمندان این حوزه، توجه سیاست‌گذاران را هم به خود معطوف داشته است. در ایران نیز در سالهای اخیر لزوم توجه به دانش بومی روابط بینالملل احساس شده است. هدف این مقاله، بررسی وضعیت پژوهش در رشتۀ روابط بین...
[ 11 ] - نقش جنبش‌های فراملی در تدبیر جهانی امور زیست‌محیطی
در چند دهه گذشته بحران‌ها و مشکلات زیست‌محیطی تشدید شده و به مسائلی بدل شده‌اند که ابعاد جهانی دارند و آثارشان تمام نقاط جهان را دربر می‌گیرد. در این چارچوب تلاش‌های جهانی در قالب تدبیر جهانی امور زیست‌محیطی برای مواجه با این مسائل رشد پیدا کرده است و کنشگران گوناگونی همچون دولت‌ها، سازمان ملل، اتحادیه اروپا، سازمان‌های غیرحکومتی، جنبش‌های اجتماعی و شرکتهای فراملی در آن دخیل هستند. در این نوشت...
[ 12 ] - مورگنتا: فراسوی تجددگرایی و پسا تجددگرایی
در بسیاری از برداشت‌های متعارف از مورگنتا، وی متفکری در قالب کلی تجددگرایی قلمداد می‌شود. در این چارچوب، واقع‌گرایی مورگنتایی نوعی تلاش جهت ارائه الگویی علمی از رفتار سیاسی انسان دانسته می‌شود؛ در حالی که مورگنتا خود از منتقدان اصلی الگوسازی جهت تبیین و پیش‌بینی رفتار انسان است. در این مقاله بر آن هستیم تا با بیان ریشه‌های فلسفی تفکر مورگنتا کژتابی‌هایی را بیان کنیم که درباره اندیشه‌های او شکل...
[ 13 ] - دانش نظری دانشجویان روابط بینالملل: مطالعه‌ای آسیب‌شناختی
ضعف نسبی دانش نظری دانشجویان رشته روابط بینالملل که مورد تأیید خود آنها هم کم و بیش هست، نه تنها خود را در کلاس های درسی مقاطع تحصیلات تکمیلی نشان می‌دهد بلکه در بسیاری از رساله‌ها و پایان‌نامه‌ها به صورت ناتوانی در ایجاد ارتباط مناسب میان نظریه و پژوهش تجربی نمایان می‌شود. هدف از پژوهشی که در این مقاله یافته‌های آن آمده، یافتن عوامل احتمالی مؤثر بر این وضعیت است. سه مجموعه از عوامل (کمیت و کی...
[ 14 ] - مسکو و جمهوری های پیرامونی در دوران شوروی: چارچوبی تحلیلی برای درک روابط و اقدامات
رابطه حکومت مرکزی در مسکو با جمهوری‌های پیرامونی در اتحاد شوروی از مسائل مورد توجه و بحث‌برانگیز بوده است. پیچیدگی این رابطه و نیز پیامدهای خاص آن با وجود این که در دوران اتحاد شوروی تا حدودی مشخص شده بود اما در دوران پس از فروپاشی بود که با ظهور مشکلات و بحران‌های مختلف در سطوح متفاوت محلی، ملی و منطقه‌ای دامنه و اهمیت آن به ویژه در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز آشکار شد. استدلال اصلی این مقاله ای...
[ 15 ] - هویت و حوزه های مفهومی روابط بین الملل
در سال های اخیر هویت از جایگاهی مهم در علوم اجتماعی برخوردار شده است. در روابط بین الملل نیز به طور خاص از دهه 1990 تاکنون مباحث متعدد و دامنه دار حول هویت مطرح شده است. سوال اصلی این مقاله این است که هویت یا به بیانی بهتر، نگرش هویت‌محور چه تاثیری بر مقوله های بنیادین روابط بین الملل دارد. به این منظور ابتدا در مقدمه بحث به اهمیت هویت در دهه اخیر و مباحث فرانظری و نظری درباره آن در روابط بین‌ا...
[ 16 ] - جنگ آمریکا علیه عراق و ساختار معنایی نظام بینالملل
در شرایطی که انتظار می‌رفت جهان پس از جنگ سرد جهانی متکی بر نهادهای بین‌المللی و رشد چندجانبه‌گرایی باشد، تهاجم ایالات متحده به عراق به شکلی کم و بیش یکجانبه و بدون اخذ مجوز از نهادهای بین‌المللی ذی‌صلاح و مبتنی بر آموزه نوین جنگ پیشدستانه یا پیشگیرانه انجام گرفت. این اقدام در سطوح مختلف از جمله در سطح دولت ها و گروه های اجتماعی با واکنشهای منفی بسیار رو به رو شد. پرسشی که در این مقاله به آ...
[ 17 ] - تکوین «دیگری» در میان دانش‌پژوهان روابط بینالملل در ایران
. زیربنای تفکر بین‌المللی کشورها در حوزه روابط بینالملل، نحوه نگاه به «دیگری» است. طبعاً تفکر بین‌المللی در ایران نیز رابطه نزدیکی با ادراکات از «دیگری» دارد. این مقاله به این موضوع می‌پردازد که دانش‌پژوهان روابط بینالملل در ایران چگونه استعاره را به‌عنوان یک رویه تأثیرگذار زبانی، برای صورت‌بندی مقوله «دیگری» به کار می‌گیرند. این مقاله با تکیه بر چارچوب تحلیلی و روش تحلیلِ استعاری به بررسی سا...
[ 18 ] - آسیب‌شناسی سیاستگذاری خارجی: مبانی نظری
یکی از مهمترین دغدغه ها در حوزه سیاستگذاری عمومی در کل و سیاستگذاری خارجی به طور خاص، مسئله تصمیم گیریهای نادرست است یعنی تصمیماتی که به احتمال زیاد در اجرا منجر به نیل به اهداف مورد نظر نشود یا حتی نتایج آن از نظر اهداف، منفی باشد. با وجودی که به دلیل جنبه های بازخوردی و نیز دخیل بودن کنشگران دیگری که احتمالاً نمیتوان کنشها و واکنشهای آنها را تعیین کرد، تضمینی قطعی برای تصمیم گیری عقلا...
[ 19 ] - نقش اینترنت در جامعه پذیری جنسیتی و تغییر سبک زندگی زنان در ایران و ترکیه
در دنیای امروز، زنان نقش بسیار پررنگی در جامعه دارند. حضور زنانی که متفاوت از جامعه رفتار می‌کنند نیز غیرقابل انکار است. این مطالعه تلاشی است برای درک نحوه تاثیرگذاری توسعه ارتباطات ناشی از اینترنت بر متفاوت شدن این زنان که با استفاده از مبانی نظری جامعه‌پذیری جنسیتی و جهانی شدن انجام شده است. مصاحبه‌ی عمیق با تقریباً بیست زن در ایران و ترکیه که به‌عنوان زنان «متفاوت» تلقی می‌شوند، منجر به دستیا...
[ 20 ] - بازاندیشی در مورد انقلاب ها: ترکیب سرچشمه ها، فرایندها و برایندها (ترجمه)
نویسنده : جک گلدستون مترجم: حمیرا مشیرزاده افسانه هایی که در مورد انقلاب ها می دانیم، با آنها به عنوان رها شدن ناگهانی انرژی مردمی و دگرگونی اجتماعی برخورد می کند. اعمالی چشمگیر در یک روز خاص – سقوط باستی در پاریس در 14 ژوییه 1789 و توفانی که نیمه شب 24 اکتبر 1917 کاخ زمستانی در سن پترزبورگ (پتروگراد آن زمان) را درنوردید- به عنوان نماد انقلاب های فرانسه و روسیه شناخته می شوند. اکثر اشخاص هنگا...
[ 21 ] - دوستی در روابط بین الملل و نگاهی بومی به آن: درس هایی از سعدی
دوستی از مفاهیمی است که با نقد جریان مسلط در عرصه روابط بینالملل، تقویت رویکردهای هنجاری و نیز نگاه جامعه انگارانه به روابط میان دولت ها مطرح شده و میتواند با ظهور آنچه در سالهای اخیر «چرخش احساسی» در علوم اجتماعی نام گرفته مورد توجه بیشتری قرار گیرد. در عین حال، همچون سایر م...
[ 22 ] - احیای حوزه تحلیل سیاست خارجی: تحلیلی چند متغیره
تحل...
[ 23 ] - تحولات جدید نظری در روابط بینالملل: زمینه مناسب برای نظریهپردازی بومی
چکیده: معمولاً از اینکه روابط بینالملل رشته‌ای "امریکایی" یا "غربی" بوده است سخن می‌رود. در مقابل، در برخی از کشورهای غیرغربی و به ویژه در ایران لزوم نظریهپردازی بومی در برابر نظریه غربی یا در کنار آن مطرح بوده است. اما این احساس نیاز یا ضرورت با تلاش‌های جدی در جهت ارائه نظریه‌ای بومی به اجتماع بین‌المللی علمای رشته روابط بینالملل همراه نشده است. بحث این نوشته آن است که ف...
[ 24 ] - نگاهی دیگر به مبانی روابط خارجی ج.ا. ایران: فرهنگ راهبردی در دهه ۱۳۵۸-۱۳۶۸
این مقاله فرهنگ راهبردی ایران را در یکی از مهمترین نقاط عطف خود یعنی دهه نخست پس از انقلاب به کاوش گذاشته و درپی پاسخ دادن به این سئوال است که مولفه‌ها و ویژگی‌ها فرهنگ راهبردی ایران پس از انقلاب چه بوده است. نویسندگان با استفاده از روش نقشه‌برداری ادراکی و تحلیل محتوای ۳۳ سخنرانی امام خمینی(ره)، دیدگاه راهبردی امام را تحلیل و نقشه ادراکی نگرش راهبردی امام خمینی را ترسیم کرده‌اند. در ادامه با م...
[ 25 ] - گفتمان سیاست اروپایی بریتانیا تحلیلی استعاره ای
رابطه بریتانیا و اتحادیه اروپا به دلیل رویکرد منفی این کشور نسبت به همگرایی و وحدت اروپا همواره یکی از موضوعات مهم و چالش برانگیز در عرصه سیاست داخلی این کشور در طول 50 سال گذشته بوده است. مسئله ای که این مقاله به آن می پردازد، این است که چگونه این رویکرد بدبینانه و پرتنش بریتانیا نسبت به وحدت اروپا امکان پذیر شده و چه شرایطی در شکل گیری چنین نگرشی دخیل بوده است؟ این مقاله بر آن است تا با تمرکز...
[ 26 ] - تحلیلی لکانی از «ناسیونالیسم» بلندپروازانۀ دولت پهلوی
دولت ایران پس از دوران مشروطه تابع انواعی از صورت‌بندی‌هایِ ناسیونالیستی بود که هر یک به‌نحوی الگویی از سیاست خارجی را در پی داشت. در دوران محمدرضاشاه نقش تقریری خاص از ناسیونالیسم در ترسیم سیاست خارجی افزایش پیدا کرد و بر مبنای آن، دولت ایران در این دوران سودای قدرتمند شدن در عرصۀ منطقه‌ای و بین‌المللی را یافت. در این مقاله با استفاده از چارچوبی تحلیلی که از مفاهیم مورد توجه در رویکرد روانکاوان...
[ 27 ] - از گفتمان انقلاب اسلامی تا گفتمان سیاست خارجی جمهوری اسلامی
یکی از پیامدهای مهم انقلاب اسلامی و شاید یکی از چشمگیرترین تحولاتی که دوران پساانقلاب را از دوران پیش از آن متمایز میکند سیاست خارجی جمهوری اسلامی است. برخی حتی ممکن است تا جایی پیش روند که بگویند سیاست خارجی یکی از ارکان مهم هویتبخش جمهوری اسلامی است و بر همین اساس، شاید بتوان آن را به درستی از کانون‌های مهم مطالعات پساانقلابی قرار داد. این مقاله تلاشی است در جهت فهم تأثیر تکوینی انقلاب اسلا...
[ 28 ] - آسیب‌شناسی سیاستگذاری در آموزش عالی ایران: مطالعه موردی شیوه‌های سنجش و پذیرش دانشجویان دکتری رشته روابط بینالملل
در چند سال اخیر در سیاست آزمون و پذیرش دانشجویان دکتری در رشته روابط بین الملل تغییراتی صورت گرفته است: امکان پذیرش دانشجو از رشته‌های متعدد به جای رشته‌های مرتبط، افزایش تعداد پذیرش، تبدیل آزمون از شکلی کاملاً غیرمتمرکز به شکلی کمابیش متمرکز یا نیمه-متمرکز، تبدیل آزمون تشریحی– تحلیلی به آزمونی کاملاً یا عمدتاً تستی چهارجوابی در قالب مجموعه علوم سیاسی واتکا بر رزومه علمی. این عوامل بعضاً در پیوند ب...
[ 29 ] - مشروعیت‌بخشی به جنگ علیه تروریسم در گفتمان سیاست خارجی آمریکا
پس از حادثة یازدهم سپتامبر و شکل گرفتن آنچه «جنگ علیه ترور» خوانده شد، آمریکایی‌ها با حمله به افغانستان و عراق به آن پاسخ دادند. لازمة مبادرت به دو جنگ در پاسخ به یک حملة تروریستی، با توجه به پرهزینه بودن جنگ‌ها در ابعاد مختلف مادی، انسانی و عاطفی-احساسی، توجیه و مشروعیت‌بخشی به آنها بود. حال این مسئله مطرح می‌شود که چگونه در جهت امکان‌پذیر شدن چنین سیاست‌های پرهزینه‌ای، راهبردهای مشروعیت‌ب...
نویسندگان همکار