یاشار ذکی
استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران
[ 1 ] - بازاندیشی در مفهوم Territory از نگاه جغرافیای سیاسی ایران
بی‌شک، واژه‌های تخصصی هر علم زبان گویای آن علم است و زبان علمی، همبستۀ جدایی‌ناپذیر هر علم محسوب می‌شود. پژوهش در هر علمی مستلزم به‌دست‌دادن مجموعه‌ای منسجم از واژگان خاص آن رشته، برابرنهاده‌های آنها و ارائة تعریفی دقیق از آن‌هاست. جغرافیای سیاسی واژه‌های متعددی مانند مکان، فضا، مقیاس و سرزمین و نظایر آن دارد که جزء مفاهیم مورد مجادله هستند. مفهوم Territory یکی از مهم‌ترین و بحثبرانگیزترین مف...
[ 2 ] - دلایل افول دیدگاه فضایی- کمی در مطالعه‌های جغرافیای سیاسی
طی بروز انقلاب فضاییـ کمی در علم جغرافیا، تحول‌هایی در اندیشه و روششناسی این علم به‌وجود آمد. این دیدگاه بر شاخههای تخصصی جغرافیا به شکل‌های گوناگون تأثیر گذاشت. جغرافیای سیاسی در دهههای 1950 و 1960 همچنان جهت‌گیری سنتی یعنی دیدگاهی محیطی و ناحیهای داشت، اما پس از وقفه‌ای طولانی، انقلابی در آن ایجاد شد. درواقع، زمانی دیدگاه فضاییـ کمی در پژوهشهای جغرافیای سیاسی به‌کار گرفته شد که روند تک...
[ 3 ] - بررسی و تحلیل موانع ژئوپلیتیکی مناسبات اقتصادی ایران جمهوری آذربایجان
اصولاً برقراری روابط تجاری ـ اقتصادی عمیق بین کشورها، مستلزم وجود بسترها و زمینههای همتکمیلی است. بسترهای و زمینههای همتکمیلی در برقراری روابط اقتصادی، همچون ظرف اصلی و بستر پویای روابط تجاری ـ اقتصادی بین کشورها عمل میکنند. روابط تجاری ـ اقتصادی ایران با جمهوری آذربایجان نیز از این امر مستثنا نیست. در روابط اقتصادی بین ایران و جمهوری آذربایجان، تعلقات ژئوپلیتیکی گوناگونی، از جمله اشتراکات ...
[ 4 ] - اهمّیّت استراتژیک پل خلیج فارس در توسعهی ژئواکونومیکی منطقهی آزاد قشم
ایدهی احداث پل خلیج فارس که می‌تواند خالق مزیّت‌ها و فرصت‌های قابل‌توجّهی برای منطقهی آزاد قشم باشد، به دههی 50 و زمان ایجاد نخستین بندر آزاد تجاری ایران در جزیرهی قشم بازمیگردد. بنا به مستندهای تاریخی، بهنظر می‌رسد طرح ساخت پل خلیج فارس در آن زمان بیشتر به برقراری پیوندِ سرزمینی میان جزیرهی قشم و بندر‌عبّاس مرکز استان هرمزگان منحصر بوده است و شاید اهمّیّت استراتژیک این طرح، در مباحث کلان اقت...
[ 5 ] - اصل تمامیّت ارضی از دیدگاه جمهوری اسلامی ایران
در جهان کنونی، سرزمین، پهنه‌ای جغرافیایی است با مرزهای پیرامونی مشخّص که جنبهی حقوقی حاکمیّت را بدنه و ساختاری جغرافیایی می‌بخشد. امروزه، حفظ استقلال و تمامیّت ارضی و مرزی کشورها به‌عنوان یک اصل جهانی مورد توجّه و تأکید قرار گرفته است. سازمان ملل، حقوق بینالملل و قانون اساسی کشورها، مهم‌ترین منادی چنین نگرشی هستند. هرچند بهنظر می‌رسد در قرن بیستویک، سازهی حکومت و قلمرو جغرافیایی کشور تا حد...
[ 6 ] - بررسی رضایتمندی شهروندان از عملکرد خدماتی شهرداری با استفاده از مدل کانو (مطالعۀ موردی: شهر مینودشت)
امروزه همۀ کوشش‌های مدیریت شهری دربارۀ افزایش خدمات، برای به‌دست آوردن رضایت بیشتر شهروندان است و این امر مخصوصاً برای شهرداری‌ها، هدف ایده‌آل و بسیار بزرگی است و بخش عمده‌ای از آن با ارائۀ خدمات به شهروندان محقق می‌شود. هدف تحقیق به‌دست آوردن توصیف نسبتاً دقیقی از وضعیت رضایتمندی شهروندان از عملکرد خدماتی شهرداری مینودشت بر اساس مدل کانو در غالب نیازهای (اساسی، عملکردی و هیجانی) است. این تحقیق ...
[ 7 ] - مقایسه‌ی شاخص بین‌المللی توسعهی دولت الکترونیک بین مناطق جغرافیایی جهان
یکی از کارکردهای نوین سیاسی حکومت در عرصهی فضای مجازی شکلدهی «دولت الکترونیک» است که حکومت مرحله به مرحله در شکلگیری آن ایفای نقش میکند. مسألهی این تحقیق این است که دولت الکترونیک در کدام مناطق توسعهی بیشتری یافته است؟ وضعیت دولت الکترونیک در ایران چگونه است و چه عواملی میتوانند تأثیر بیشتری در توسعهی دولت الکترونیک در ایران داشته باشند؟ در تحقیق حاضر سعی شده با استفاده از دادههای مربو...
[ 8 ] - قلمرو سازی گفتمانی در ژئوپلیتیک
قلمرو سازی در جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک به‌عنوان یکی از مباحث پایه‌ای به شمارمی رود. قلمروسازی، یک ساختار سیاسی انسان‌ساخت است که در پی تقسیم‌بندی فضا است. قلمرو سازی ذاتاً سیاسی و یا ماهیتاً مشاجره آمیز است و بدون تقسیم بی‌رحمانه فضا به بخش‌های جداگانه و تخصیص انحصاری فضا وجود نداشته است. ازاین‌رو، قلمرو سازی یک فرایند هدفمند است و اهداف مختلفی مثل اقتصادی، امنیتی، هویتی، انگیزشی و یا حتی عاطفی...
[ 9 ] - جهان شهرها و نقشه های جدید ژئوپلیتیکی
همزمان با شتاب گرفتن فرایند «جهانی‌شدن» به‌خصوص «جهانی‌شدن اقتصاد» گروهی از اندیشمندان دست به نظریه‌پردازی‌های جدید زده و مدعی این مطلب شدند که فرایند جهانی‌شدن اهمیت «مکان‌ها» را از بین برده و «فاصله و مرز» دیگر معنایی ندارد. آنها مدعی شدند (جغرافیا دیگر مرده است) و «نقشه‌های جغرافیایی» چندان در دنیای جدید کارآمد نیستند. در پاسخ به این نظرات، جغرافی‌دانان زیادی دست به انجام یک سری تحقیقات انتق...
[ 10 ] - شهروندی و دموکراسی در فضای مجازی از واقعیّت تا فراواقعیّت
انسان در عصر حاضر با ورود به دنیای مجازی با پدیده های بسیار متفاوتی در عرصه گوناگون زندگی مواجه شده است.ورود به این دنیای متفاوت مفهوم سنّتی دولت که با مرزهای جغرافیایی همراستا بود، دچار ابهام شده و به تبع آن شهروندی و دموکراسی در تعاریف خود با ابهام کارکردی روبرو شده‌اند. میتوان دو دیدگاه کلّی را دربارۀ اینکه آیا اینترنت، دموکراسی و به تبع آن حقوق شهروندی را تقویت میکند؟ دیدگاه خوشبینانه بر ...
[ 11 ] - شهروندی و دموکراسی در فضای مجازی از واقعیّت تا فراواقعیّت
انسان در عصر حاضر با ورود به دنیای مجازی با پدیده های بسیار متفاوتی در عرصه گوناگون زندگی مواجه شده است.ورود به این دنیای متفاوت مفهوم سنّتی دولت که با مرزهای جغرافیایی همراستا بود، دچار ابهام شده و به تبع آن شهروندی و دموکراسی در تعاریف خود با ابهام کارکردی روبرو شده‌اند. میتوان دو دیدگاه کلّی را دربارۀ اینکه آیا اینترنت، دموکراسی و به تبع آن حقوق شهروندی را تقویت میکند؟ دیدگاه خوشبینانه بر ...
[ 12 ] - فرایند قلمروسازی گفتمانی؛ نقدی بر نظریه هلال شیعی
Territory and territoriality are two key concepts in geopolitics and political geography that each of them cannot be studied without considering other. Territoriality refers to the behavioral communication between control and space. Indeed, attempts of an individual or a group or a nation to influence or control people, phenomena, and relationships, through delimitation and monitoring a geogra...
[ 13 ] - تعامل مفهوم هویّت با مفاهیم فضایی
هویّت که عامل شناسایی خود در برابر دیگری است، از یکسو نشانگر شباهتهاست و از سوی دیگر نمایانگر تفاوتها. هویّت را میتوان به عنوان یک مفهوم روانشناختی، فرهنگی و نیز جغرافیایی معرّفی کرد که وجهه، ادراک، وظایف و تعاملات فرد با دیگران را پیریزی میکند به طوری که هویّت، ادراک شکلگرفته در افراد از پدیدههای جغرافیایی را تثبیت و تقویت میکند. هدف مقالۀ حاضر آن است که با بررسی تعاریف و ویژگیهای مفهوم...
[ 14 ] - Explaining the geopolitical role of the city
In today's world, the process of globalization and communication and information innovations has brought the "cities" into an actor of national and global competition. No urban point in the world can rely on maintaining its traditional role in the urban hierarchy, as other urban areas compete in a network structure with other cities in order to enhance their position on the network and overcom...
[ 15 ] - ارزیابی الگوهای سیاستگذاری و مدیریت قومی در ایران
کمال مطلوب هر حکومت ملی، برخورداری از ملت یکپارچه است که همگان به هویت فراگیر ملی تعلق خاطر داشته و به آن وفادار باشند. این مهم جز با سیاستگذاری و مدیریت مناسب به‌دست نمی‌آید. کشورهایی که گروه‌های قومی مختلف دارند باید در برنامه‌های متعدد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی با اتخاذ سیاست‌های خاص به گروه‌های قومی احترام گذارند و در راستای ایجاد همگرایی و حفظ تمامیت ارضی جامعه گام بردارند. هدف پژوهش حاضر ا...
[ 16 ] - بنیان‌های ژئوپولیتیکی پیشرفت در برنامه‌های راهبردی جمهوری اسلامی ایران (بحثی تحلیلی ـ انتقادی در سند راهبردی چشمانداز 1404)
هدف پژوهش حاضر بررسی نسبت ژئوپولیتیک و پیشرفت در سند چشمانداز 1404 بوده و در این راستا، مؤلّفه‌‌ها و ملاحظات ژئوپولیتیکی، بنیان‌‌ها و ملاحظات ژئوپولیتیکی محیط راهبردی ایران و مؤثّر در پیشرفت کشور بر اساس چشمانداز سند 1404 مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج پژوهش که با اتّخاذ رویکرد تحلیلی ـ انتقادی و با بهره‌‌گیری از اسناد مرتبط انجام شد، نشان داد، سند چشم انداز 1404 به دلایلی همچون بی‌‌توجهی ب...
[ 17 ] - اخوان‌المسلمین و قلمروسازی آن در جغرافیای سیاسی جهان اسلام
اخوان‌المسلمین نام جنبشی سیاسی‌ـ اجتماعی است که در سال 1928 م. حسن‌البناء آن را در شهر اسماعیلیة مصر تشکیل داد. با وجود آنکه این جنبش، یک سازمان مصری است، جوهر و ماهیت آن که بر یک قلمرو، یک امت و حاکمیت الهی مبتنی بود، آن را واجد انگیزه‌های فراملی در مقیاس منطقهای و جهانی کرد. اخوان برای اینکه بتواند به هدف غائی خود عمل کند، به قلمروسازی در جغرافیای سیاسی جهان اسلام پرداخت و در سال‌های پایانی ...
[ 18 ] - شناسایی و تحلیل الگوی فضایی سکونت‌گزینی مهاجران خارجی در فضای روستایی و شهری ایران
برای ایران که در طی چهل سال اخیر تغییرات مهم جمعیتی را تجربه کرده، مهاجرپذیری از موضوعات مهم جمعیتی و سیاسی آن به‌شمار می‌آید. گر چه در طی سال‌های پس از انقلاب، ایران شرایط ثبات دایمی را تجربه نکرده و به‌طور مستمر با مسایلی مانند جنگ و تهدید و تحریم رو‌به‌رو بوده است، اما تاکنون مأمن پناهندگان کشورهای همجوار و غیرهم‌جوار بوده است. این مهاجران پناهندگانی هستند که نتیجه جنگ و ناآرامی داخلی و بین...
[ 19 ] - تبیین نقش آسیای جنوب غربی در آیندۀ نظام اقتصاد جهانی
آسیای جنوب غربی خاستگاه تمدن‌ها و مفصل اجزای جزیرة جهانی است. این منطقه از آغاز دوران وستفالیایی با ترسیم نخستین مرز به معنای مدرن میان فلات ایران و جلگة بین‌النهرین تجزیه شد. سپس تصور سلطه بر جهان با تسلط بر هارتلند این منطقه را به کانون منازعه و بی‌ثباتی تبدیل کرد، اما تحولات قرن بیستم این واقعیت را نشان داد که سلطة هژمونیک یک یا چند قدرت برتر بر هارتلند جهانی به معنای سلطه بر جهان و امکان تح...
[ 20 ] - تحلیل مواضع ترکیه در قبال تحولات منطقه مورد مطالعه: داعش
هدف: تحولات اخیر منطقهجنوب غرب آسیا و شمال آفریقا از پردامنه‌ترین تحولات در نظام سیاسی این کشورها به شمار می‌آید که با اعتراضهای مردمی از تونس آغاز شد و در نهایت به سوریه رسید. ترکیه به عنوان یکی از قدرتهای منطقهای و همسایه سوریه، با این تصور که حکومت بشار اسد سقوط خو...
نویسندگان همکار